Teamontwikkeling staat hoog op de agenda van bijna alle opleidingen in het beroepsonderwijs.
De maatschappelijke opdracht om studenten op te leiden is de afgelopen jaren complexer geworden door een verschuiving van vakgericht onderwijs naar meer integraal onderwijs. De professionals in een team hebben elkaar meer dan ooit nodig om aan alle eisen te voldoen. Tel daarbij op dat de externe omgeving sneller verandert dan ooit tevoren. Het is duidelijk dat vele talenten van professionals nodig zijn om samen te werken aan een effectieve en efficiënte opleiding.
De vraag die in veel teams impliciet of expliciet wordt gesteld is die van wat bindt ons aan elkaar? Bij de vakdocenten is die binding vaak te vinden in het beroep waar voor wordt opgeleid. Er zijn daarnaast docenten bij het team betrokken vanuit studieloopbaanbegeleiding, Nederlands, kwaliteitszorg, onderzoek en ondernemerschap. Bovendien bestaat een onderwijsteam niet alleen uit docenten maar zijn ook de administratie, de roostermaker en de studiecoördinator onderdeel van het team.
De vraag naar wat al die mensen aan elkaar bindt is essentieel. De belangrijkste binding die de professionals in het onderwijs hebben is de betrokkenheid bij de student. Ik kom alleen maar medewerkers in onderwijsinstellingen tegen die het beste onderwijs willen voor hun studenten. Van conciërges tot lectoren van docenten tot aan directies, de gedeelde ambitie om het onderwijs zo goed mogelijk te maken is aanwezig. Overigens is die betrokkenheid veelal gericht op de persoon van de student en wat minder op zijn of haar leerproces.
Naast gedeelde ambitie zijn de gedeelde waarden in een team van groot belang. Hier zit tussen de eerdergenoemde betrokkenen nog wel eens wat ruimte. Wat niet wil zeggen dat mensen verschillen van mening over de belangrijkheid van waarden als respect, openheid, humor, vertrouwen en andere belangrijke waarden die ik regelmatig terug hoor. Het verschil zit hem met name in de uitwerking in leidende principes en een vertaling van de waarden in gedrag.
Een fundamenteel gesprek met elkaar over de waarden en wat die betekenen voor het onderwijs dat wordt verzorgd, is een belangrijk onderdeel van teamontwikkeling. Essentieel is het om hierbij door te dringen tot de diepste overtuigingen die mensen hebben bij de verschillende waarden. De waarden zijn wellicht zichtbaar in de afspraken rondom werktijden, het lesmateriaal en de manier waarop studenten bejegend worden maar dit is niet het enige waarin de teamcultuur zichtbaar is. Overigens is dat wel een mooi startpunt om de discussie over de waarden in een team te starten.
De volgende stap is om te onderzoeken waar die uiterlijke kenmerken (artefacten volgens Schein) van de cultuur in het team betrekking op hebben en waar ze vandaan komen. Wat betekent het voor ons als de student centraal staat? Hoe vertalen wij dat in gedrag? Betekent dat inderdaad dat het koffieapparaat op de gang alleen voor docenten is of kunnen we daar ook anders naar kijken? Betekent het dat wanneer een student een vraag heeft in het weekend, we daar maandag een antwoord op geven of vinden wij het belangrijk dat die student sneller een antwoord krijgt? De keuzes die je maakt bij dit soort vraagstukken zijn sterk gedreven vanuit de overtuigingen en waarden die je als docent of medewerker in een onderwijsteam hebt.
En als teamontwikkeling zo belangrijk is, hoe kijken wij dan gezamenlijk naar het leren van en met elkaar? Delen wij gemakkelijk onze lesmaterialen? Delen wij onze zorgen rondom een student of een groep studenten? Maken wij gezamenlijk analyses van ons curriculum en het leerproces wat wij gezamenlijk doorlopen? Is het maken van een toets bij ons een solistische activiteit of doen we dat in onderling overleg en delen we onze inzichten?
Allemaal vragen die direct samenhangen met de cultuur en de teamontwikkeling binnen jouw opleiding. Ik ben van mening dat in veel teams winst te halen valt in het samenwerken als een effectief en efficiënt team.
De parallel met de sport is makkelijk te maken. Het meest succesvolle team is niet dat team met de beste individuele spelers. Succes in de sport komt doordat mensen in een team een gedeelde ambitie hebben, de belangrijkste waarden met elkaar delen en elkaar stimuleren om de eigen professionele standaard te verhogen in relatie tot teamgenoten. Er worden afspraken gemaakt over de omgang met elkaar en dat maakt dat ieder teamlid aanspreekbaar is.
Er is echter ook een groot onderscheid tussen een sportteam en een onderwijsteam. Het aantal trainingen, de begeleiding en teambesprekingen voordat er gepresteerd moet worden zijn binnen het onderwijs heel anders dan in de (top-)sport. In het onderwijs wordt nauwelijks getraind voor een prestatie, de begeleiding van docenten is beperkt en teamoverleg gaat zelden over de speelwijze en vaak over de organisatie. En dat terwijl in iedere les, in iedere activiteit met een groep, les na les, een optimale prestatie gevraagd wordt. Waar in de sport veel ruimte is voor persoonlijke ontwikkeling, trainen, van elkaar leren en terugkijken op geleverde prestaties is daar in het onderwijs vaak weinig tijd voor. We hollen van de ene vergadering naar de andere en van de ene lesactiviteit naar de volgende. Tijd voor reflectie en leren van elkaar is er nauwelijks. In welk teameffectiviteitsmodel je ook kijkt, het gaat altijd om een duidelijke doelstelling of ambitie, gedeelde waarden en overtuigingen, teamleren en teamontwikkeling, investeren in de onderlinge verhoudingen en het duidelijk maken van taken en rollen.
Ik ben ervan overtuigd dat teams die erin slagen een lerend team te worden in staat zijn om prestaties te leveren waarin ook het leerrendement voor de student hoger is. In de afgelopen jaren heb ik veel teams begeleid in een volgende stap van ontwikkeling en een hele praktische maatregel die we vaak nemen, is om organisatorische vergaderingen in hoeveelheid sterk terug te brengen en overleg over studenten en studentengroepen te intensiveren. Door aan te sluiten bij de betrokkenheid van onderwijsprofessionals, hun corebusiness, en daaraan het meeste van de overlegtijd te besteden, geef je een enorme impuls aan het leren in het team.
Ik ben benieuwd hoe u tegen teamontwikkeling aankijkt en ik zou het bijzonder op prijs stellen wanneer ik reacties mag ontvangen op bovenstaande visie op teamontwikkeling. Ik nodig u uit om het met mij eens of oneens te zijn. Wanneer u onder deze blog uw reactie schrijft dan ga ik graag het gesprek aan over effectieve teamontwikkeling.