In de workshops die ik de afgelopen tijd heb verzorgd over differentiëren valt het mij op dat de meeste docenten óf staan te springen om praktische tips en tools en klaar zijn voor toepassing in de praktijk, óf het nog niet voor zich zien en nog zeker niet toe zijn aan het inpassen van tools. De eerste groep lijkt voor zichzelf een helder beeld te hebben van hun redenen om te willen differentiëren. Vaker zijn dit individuele docenten dan onderwijsteams. Ook lijkt deze groep in algemene zin het klassenmanagement op orde te hebben en zicht te hebben op de onderwijsbehoeften van hun studenten.
Zijn dat de succesfactoren waar we invloed op hebben om het omgaan met verschillen in het beroepsonderwijs te versterken? Ik zie het voor me als elkaar versterkende, voorwaardelijke factoren voor differentiatie in het mbo. Hieronder geef ik vier factoren aan die van invloed zijn op differentiatie:
- Teamvisie. De buitencirkel heeft betrekking op het belang van differentiëren. Wat is onze gedeelde teamvisie op ‘het waarom’ van differentiatie? Met een autonome keuze van een onderwijsteam waarin zij hun urgentie weergeven worden alle vervolgstappen logischer en makkelijker. Het vraagt bijvoorbeeld iets anders om op meerdere niveaus in een klas les te kunnen geven, dan om om te gaan met tempoverschillen van studenten of om in te gaan op verdiepingsmogelijkheden.
- Klassenmanagement. Is het klassenmanagement in algemene zin op orde? Vanuit Marzano beredeneerd hebben we het dan over het toepassen van de 4 pedagogische strategieën: Regels & routines, omgaan met orde verstorend gedrag, een optimale relatie tussen docent & student en de juiste mentale instelling van de docent. Voor een toelichting hierop kan je kijken naar de kennisclip van mijn collega Emile Heerkens. Deze strategieën helpen je om docentvaardigheden goed uit te voeren en zijn voorwaardelijk om de stap naar meer differentiatie te maken.
- Onderwijsbehoeften. De derde succesfactor is: goed zicht hebben op de onderwijsbehoeften van je studenten. Denk bij onderwijsbehoeften, naast instructiebehoefte, bijvoorbeeld ook aan de vorm van feedback, hulp van medestudenten, manieren van samenwerken of visuele ondersteuning. Voor het beroepsonderwijs hebben wij een voorbeeldlijst opgesteld (zie onderaan deze blog, hoe je deze kunt ontvangen). Onderwijsbehoeften hangen samen met (leer)doelen en deze kunnen studenten ook (deels) zelf aangeven. Begrijpelijkerwijs is het zicht hebben op bijvoorbeeld 300 studenten, welke je maximaal 4 uur in de week ziet een flinke uitdaging. Echter, met wat oefening, systematiek en samenwerking met collega’s en studenten ook een grote kans op beter onderwijs. In mijn ogen zou met beter zicht op de onderwijsbehoeften van studenten winst te behalen zijn; je sluit in je lessen beter aan door bijvoorbeeld andere vragen te stellen, opmerkingen te maken, meer tijd te geven aan specifieke studenten om te komen tot antwoorden of bewuster groepen samen te stellen tijdens werkvormen. Omdat je tijdens je reguliere lessen in kan gaan op de groeps-/ individuele onderwijsbehoefte van studenten, is differentiatie (deels) ook vorm te geven zonder enig model of format of tool, gewoon omdat je weet dat de ene student meer behoefte heeft aan navragen, verdiepende vragen, procesgerichte feedback of anderszins, zal je de student hier meer in voorzien. Wanneer je hier als docent meer structuur in aan zou willen brengen en je je aanpak een kwaliteitsslag zou willen geven zijn verschillende tools vervolgens ook makkelijker in te zetten.
- Gestructureerd lesmodel. De laatste succesfactor is het toepassen van een gestructureerd lesmodel en/of tools om te differentiëren. Denk bijvoorbeeld aan situationele didactiek (meer informatie hierover is te lezen in een blog en te zien in een kennisclip), directe instructie model, het werken met groepsplannen en de aandachtsemmer. De tools werken uiteraard beter wanneer deze, aansluitend bij teamvisie, door meerdere docenten worden ingezet.
Wil je aan de slag met het omgaan met verschillen in je onderwijs? OAB Dekkers neemt bovenstaande succesfactoren mee in (team)trainingen op maat. Vanuit teamvisie en urgentie werken we aan de voorwaarden: goed klassenmanagement, het opzetten van een systeem om goed zicht te krijgen op onderwijsbehoeften en het kiezen van een bijpassend lesmodel en/of tools.
Wil je met je team beter omgaan met verschillen, neem dan contact met ons op. Tot slot de vraag aan jou wat je succesfactoren voor differentiatie zijn. Deel jouw tips in het commentaarveld hieronder en je ontvangt de digitale voorbeeldlijst met onderwijsbehoeftes gratis in je mailbox.
Bronnen
- Berben, M., & Teeseling, M. van (2014). Differentiëren is te leren! Amersfoort: CPS.
- Pameijer, N., Beukering, T. van & Lange, S. de (2009). Handelingsgericht werken: een handreiking voor het schoolteam. Leuven: Acco.
- Marzano, R.J. (2007). What Works in Schools: Translating Research into Action. Alexandria: ASCD. (Titel van Nederlandse versie: Wat werkt op school)