In mijn blogserie geef ik antwoord op de vraag: ‘Wat is er nodig om proactieve studenten te krijgen?’ In deze blog neem ik jullie mee in de inzichten die ik heb opgedaan én bespreek ik de stelling ‘hoe meer frustratie, hoe proactiever je bent’.

DE ‘SAMENVATTING’

Een jaar geleden scheef ik mijn eerste blog in de serie. Toen was de boodschap: stel je zienswijze ter discussie én leer studenten dat er geen kant en klare antwoorden zijn. Alleen op deze manier daag je studenten uit om op niveau mee te doen met een discussie. Ik eindigde met een waarschuwing: studenten zullen eerst gefrustreerd raken over deze manier van onderwijs. 10 juli vervolgde ik mijn blogserie met een kleine bijstelling. Mijn conclusie was namelijk iets te kort door de bocht. De vraag is namelijk waar deze ‘boze’ reactie vandaan komt. Jullie wezen me erop dat ongeloof en boosheid vaak te maken hebben met een ander dilemma, namelijk dat studenten nog onvoldoende vertrouwen hebben in hun eigen competentie en de overtuiging ‘ertoe te doen’. Oftewel als we willen dat studenten kritische vragen stellen, zelf aan de slag gaan en komen met innovatieve oplossingen, dan moeten we als docenten hen ook het vertrouwen geven dat zij dit kunnen. In de blog van 9 september heb ik inzichten uit voorgaande blogs samengevat in onderstaand model:

22 januari vulde ik dit model aan met de kennis die we hebben uit onderzoeken over leiderschap. Het gesprek over ‘passieve studenten’ kan namelijk ook wel gaan over ‘passieve docenten’ of beter nog ‘passieve mensen’.  Als we kijken naar onderzoeken over leiderschap, dan zien we dat het de kunst is dat je als leidinggevende (én dus ook als docent) duidelijk bent over welke normen en afspraken wél vastliggen én tegelijkertijd mensen daarin actief laat participeren. Dus niet ‘met de armen op de rug onderwijzen’, maar een balans tussen ‘leiden’ en ‘actief participeren’.

Tot dusver de samenvatting.

Nu begeleid ik in mijn werk veel curriculumontwikkeltrajecten. In deze trajecten zie ik dat bij onderwijsprogramma’s waar het geheel is dichtgetimmerd met toetsen en verplichtingen de proactieve houding van studenten wordt doodgeslagen. Hoe komt dit?

Hoe je passiviteit organiseert

Inge Wolsink, promovendus arbeids- en organisatiepsychologie aan de Universiteit van Amsterdam, onderzocht welke organisatiestructuur een proactieve houding stimuleert (2017). Wolsink zag in haar onderzoek dat de organisatiestructuur van grote invloed is of iemand een proactieve houding laat zien. In bedrijven waar het behalen van targets en het boeken van direct resultaat voorop staat, zag zij dat een groot deel van de mensen zich voornamelijk liet motiveren voor deze directe en zichtbare beloning. Deze medewerkers stellen zich vaak passief op: ze doen hun werk prima, maar ze zijn veelal weinig op de verandering en de toekomst gericht. Een proactieve houding, oftewel ‘het komen met nieuwe ideeën en het stellen van kritische vragen met als doel de organisatie beter te maken’, werd in dit soort omgevingen weinig gezien. Ook de inhoud van de werkzaamheden zijn belangrijk. In sectoren waar de focus op basistaken groot is, wordt een proactieve houding niet gestimuleerd.

Zouden we deze kennis kunnen doortrekken naar het onderwijs? Zou je dan kunnen zeggen dat een onderwijsaanpak waarin vooral de nadruk ligt op het aanleren van basisvaardigheden en reproductieve toetsen, geen goede stimulans zijn voor een proactieve houding van de student? En als we er vanuit gaan dat een proactieve houding ontstaat als studenten iets willen verbeteren, hoe ziet dit er dan uit? Ligt de nadruk in het onderwijs niet veel meer op presteren dan op het leren en het verbeteren?

Het onderzoek van Wolsink brengt echter nog een heel nieuw perspectief aan het licht. Zij ontdekte namelijk dat mensen die gevoeliger zijn voor negatieve emoties zich vaker proactief opstellen. Wie zich sneller ergert, is eerder geneigd oplossingen te zoeken. Nu kom ik toch weer terug bij mijn eerste blog: Want zou het, vanuit deze redenering, dan niet logisch zijn dat als we proactieve studenten willen, zij gewoon eerst door een fase van ‘frustratie’ moeten? Dus dat we hen die kans ook moeten geven en vooral dus moeten doorzetten en het echt anders blijven doen? Ik ben benieuwd naar jullie reactie.

Wolsink, I. (2017). Attention! An affective approach to anticipated action: Cognitive, affective, and motivational processes underlying proactive behavior [details]  https://pure.uva.nl/ws/files/19178980/Thesis.pdf