De morele doelen van je onderwijs: van Ego-denken naar Eco-denken
In eerdere blogs maar ook in veel van mijn trainingen grijp ik met grote regelmaat terug naar de achterliggende missie van ons onderwijs, of in het bijzonder; van jullie opleiding(en). Wat is eigenlijk je morele grote doel? Wat wil je nu écht bereiken met je studenten? Het onderwijs heeft nooit als enige doel gehad ‘het behalen van een diploma’ en zeker in deze tijd is de opdracht aan elke school veel breder dan dat. Je zou bijna kunnen zeggen dat het diploma pas echt waarde heeft als er ook gewerkt is aan persoonlijke groei, burgerschap, samenwerking, communicatie, creativiteit en kritisch denken (de 21e -eeuwse vaardigheden). Gert Biesta (Het prachtige risico van onderwijs, 2015) heeft het in dit geval over de drie-eenheid van kwalificatie, socialisatie en personificatie.
Elke school zou een ‘lerende school’ moeten zijn waarbij de relatie met de omgeving essentieel is. Ontwikkelingen in de samenleving hebben een rechtstreeks gevolg voor de ontwikkelingen in het onderwijs. De samenleving vraagt van onderwijs om te werken aan een groot adaptief vermogen van de studenten, en het onderwijs kan op haar beurt een grote bijdrage leveren aan betekenis en moraliteit in de samenleving.

Om als onderwijs deze essentiële relatie vorm te geven en te waarborgen zullen we moet afstappen van het Ego-denken en over moeten gaan op Eco-denken. Bij het Ego-denken staan vakinhoud en het behalen van het diploma centraal waardoor zowel de docenten als de studenten zich bezig houden met ‘eigen belang’. Bij het Eco-denken hoort een naar buiten gerichte houding, waarbij betekenisvol met anderen en de wereld gehandeld wordt.
Kort samengevat is dit het verschil tussen die twee:
Ego-denken | Eco-denken |
Wat heb ik er aan? | Wat wil ik bijdragen? |
Wat levert me dit op? | Wat is belangrijk? |
Kan ik mezelf bewijzen? | Wat wil ik leren? |
Wat werkt voor mij? | Wat doet er werkelijk toe? |
Waar voel ik me zeker? | Maak ik het verschil? |
Dit is mijn wereld… | Dit is onze wereld… |
Als we als onderwijs een wezenlijke bijdrage willen leveren aan het Eco-denken zullen we ervoor moeten zorgen dat onze werkelijke onderwijsmissie ook Eco- en niet Ego-gericht is. Eco-gericht denken betekent dat we echt moeten kijken naar de ontwikkelingen in onze samenleving en de gevolgen die deze hebben voor de invulling van ons onderwijs.
Zou je als school of opleiding een start willen maken met zo’n missie maar weet je niet waar je dan zou moeten beginnen? Dan zou je eens kunnen kijken naar de huidige tendensen in onze maatschappij en welke positieve consequenties je ziet voor je huidige onderwijs. Hieronder heb ik ze voor je op een rijtje gezet; het is een startdocument om samen met je team(s) richting te gaan geven aan je morele doelen.
Tendensen in onze maatschappij | Welke positieve consequenties verbinden we hieraan voor ons onderwijs? |
Er is steeds meer sprake van individualisering. Ondanks de vele communicatiemogelijkheden zien we meer vereenzaming en een steeds mindere samenhang in de samenleving. | |
De maatschappelijke veranderingen en ontwikkelingen in onze maatschappij gaan zeer snel. Steeds meer mensen kunnen dat niet bijbenen en maatschappelijke uitvalverschijnselen nemen toe. Groepen mensen dreigen belangrijke processen niet of heel moeizaam mee te maken. Denk daarbij aan het moderne arbeidsproces met technologieën, administratie, digitalisering, etc. | |
Er is in onze samenleving sprake van een toenemende behoefte aan reflectie op waarden en normen, aan duidelijkheid over wat kan en niet kan, wat mag en niet mag. | |
De opvatting dat mensen verschillend zijn wint aan kracht. Verschillende manieren van leren, handelen en denken zijn belangrijker dan de verschillen in intelligentie. | |
Informatie- en communicatietechnologieën ontwikkelen zich in een hoog tempo en leiden tot veranderingen in leren en verwerken. Beeldcultuur wordt belangrijker dan woordcultuur: er is een grotere behoefte aan visuele ondersteuning bij het leren. Communicatie gaat op veel verschillende manieren waarbij plaats (wereldwijd) en tijd (24/7) niet meer van belang zijn. |
|
Het wordt steeds duidelijker dat het onderwijs niet mee de unieke plek is waar geleerd wordt. Internet, gaming, clubs…: niet de klas maar het leven van de student is het centrum van leren. | |
De vele situaties waarin mensen functioneren, stellen hogere eisen aan communicatie. Bovendien is er in onze samenleving steeds meer behoefte aan mensen met andere kwaliteiten dan kennis. Het gaat steeds meer om zaken als creativiteit, nieuwsgierigheid, samenwerking, communicatie, kunnen omgaan met emoties en doorzettingsvermogen. | |
We zien een toename van de verscheidenheid aan samenlevingsvormen. Naast het traditionele gezin zullen eenoudergezinnen, homoseksuele leefverbanden, economische leefeenheden, drie-generatie-families en nog andere relatievormen ervoor zorgen dat jongeren opgroeien in situaties die steeds minder vergelijkbaar zijn. | |
De (culturele) diversiteit in onze maatschappij dus ook in onze klassen zal toenemen. | |
De overheid zal zich minder gaan bemoeien met allerlei regels voor de scholen maar meer met de kwaliteit van het onderwijs. De eigen verantwoordelijkheid van de school voor het leveren van kwaliteit neemt toe. | |
Steeds meer opvoedingstaken worden bij de school gelegd: omgaan met waarden en normen, hygiëne, gezonde levensstijl, culturele vorming, sport, etc. | |
Traditionele vaste banen verdwijnen steeds meer. Er is een flexibilisering van de arbeidsmarkt. Mensen worden daardoor steeds meer (hun eigen) ondernemer en maken op een kritische manier hun keuze. | |
Kennis veroudert snel. Het aanbod van de opleidingen kan daardoor hun actualiteit verliezen. Een verdere digitalisering en robotisering dragen daar aan bij. | |
De wereld wordt relatief steeds kleiner. Door globalisering, nieuwe en makkelijke communicatiemiddelen en makkelijker reizen wordt onze aarde voor veel mensen steeds meer een ‘global city’. Daarnaast hebben gebeurtenissen op de ene plek van de wereld steeds vaker grote(re) gevolgen voor andere plekken op aarde. | |
De gevolgen voor de aarde door onze manier van leven en omgaan met de natuur worden steeds negatiever. Zaken als ontbossing, afvalproductie, overbevissing en het opraken van (fossiele) grondstoffen zijn daar enkele veroorzakers van. | |
De ontwikkelingen in de omgeving van de school gaan steeds sneller en ingrijpender. Daardoor worden er voortdurend andere eisen gesteld aan de school en de mensen die daar werken. |
Bron: Natuurlijk leren, Jan Jutten cs., Emile Heerkens, OAB Dekkers
Wellicht zie je zelf ook tendensen waarvan je weet en voelt dat ze van betekenis moeten zijn binnen je onderwijs. Neem ze mee!
Nadenken over je onderwijsmissie doe je samen. Dus wellicht zou je bovenstaande lijst ook eens met een groep studenten kunnen bespreken of met een team van een geheel ander type opleiding. Neem ook eens de huidige missie van je opleiding of instelling onder de loep: in hoeverre doen we al de ‘juiste’ dingen? En waar zien we het Eco-denken al terug? Het opstellen van een sterke (morele) missie is de basis voor je verdere onderwijsvisie en het daadwerkelijk eenduidig kunnen uitvoeren van betekenisvol onderwijs voor zowel studenten als voor docenten.
Meer informatie over of ondersteuning bij een missie en visie ontwikkeltraject nodig? Neem dan gerust contact met me op via e.heerkens@oabdekkers.nl. Leuke ideeën, goede ervaringen, beren op de weg of uitdagingen? Zet ze in de reacties!
2 Reacties
Een reactie versturen

Navigeren tussen objectiviteit en subjectiviteit
Op dit moment merk ik, als onderwijsadviseur, dat veel scholen zich bezighouden met het verbeteren van hun toets- en examineringsbeleid. Steeds meer instellingen steken moeite in het invoeren van een gedegen aanbod voor assessorentrainingen, waarin de assessoren hun...
Community leren in jouw blended onderwijsontwerp
“Blended leren is afstandsleren en zorgt daarmee voor afname van de interactie en betrokkenheid met studenten en tussen studenten.” Deze opvatting wordt waarheid, wanneer blended onderwijs veelal online en uit contact plaatsvindt, én er daarbij ook nog eens weinig...
Kansen en mogelijkheden van AI om studenten te motiveren
De titel van dit blog is een quote van Dr. David Thornburg. Afkomstig uit 2012, maar weer helemaal actueel. Sinds artificial intelligence (AI) in de vorm van het taalmodel ChatGPT in november 2022 is vrijgegeven, hebben we het op allerlei plekken in onze maatschappij...
Hoi Emile,
Ontwikkelingen die al een tijdlang gaande zijn
Van een “ik” naar een “wij” …vanuit diversiteit en actualiteit
Goed beschreven !
Vanuit jongerenwerk / straathoekwerk, sinds de jaren ’80 tot nu, zie ik (deels) soortgelijke ontwikkelingen
Vrije tijd, sport, relaties, internet, sociale media, Gaming, smartphone, studie, bijbaantjes en niet te vergeten,
De supersnelle ritme diversiteit !
Groet, Ahmet
Ik geloof ook dat diversiteit een steeds belangrijk onderdeel wordt van het onderwijssysteem. Daarnaast valt er nog veel te bereiken op dat gebied. Ik vind inderdaad ook dat de ontwikkelingen in de samenleving rechtstreeks gevolg hebben voor de ontwikkelingen in het onderwijs.