Wat is goed onderwijs?

Een persoonlijke beschouwing over systeem, intentie en eerlijkheid in leren

Afgelopen week kreeg ik twee vragen. De eerste van onze communicatieadviseur, of ik een praktisch artikel wilde schrijven voor de nieuwsbrief. De tweede van een nieuwe collega, of ik kon uitleggen wat goed onderwijs is. Twee vragen, ogenschijnlijk ver uit elkaar; een verzoek om bruikbaarheid tegenover een uitnodiging tot reflectie. Vooral die tweede vraag liet me niet los.

Wat is goed onderwijs?

We gooien het vaak op een hoop: leren en onderwijs. Maar misschien begint goed onderwijs juist bij het maken van onderscheid. Niet alle leren is onderwijs, en niet alle onderwijs leidt tot leren.

Leren is alomtegenwoordig. Het sluipt het hoofd binnen via een songtekst, een nieuwsitem, een ongemakkelijk gesprek. Het is wild, ongeorganiseerd, ongehoorzaam. Onderwijs is dat niet. Onderwijs is een afspraak. Een belofte tussen een docent, een student, en een curriculum. Een poging om iets van waarde over te dragen, binnen muren, binnen tijd, binnen controle. Onderwijs is de georganiseerde vorm van hoop dat er iets beklijft. Zoals Gert Biesta het kernachtig verwoordt: onderwijs is bedoeld leren.

Die bedoeling is niet neutraal. Onderwijs organiseert selectie, kans en erkenning. Juist daarom moeten we voorzichtig zijn met de idealen die we erop projecteren. Als het gesprek over onderwijs verzandt in marketingtermen als persoonlijk leren, modulair onderwijs en talentgericht leren, dan bekruipt me de vraag: voor wie maken we het eigenlijk beter?

We lijken te zijn gaan geloven dat goed onderwijs vloeibaar moet zijn. Flexibel. Aanpasbaar. Gepersonaliseerd. En begrijp me niet verkeerd: voor bepaalde doelgroepen en contexten is dat een zegen. De deeltijdstudent die werk, zorg en studie moet combineren. De BBL’er die leert tussen de bedrijven door. Maar hoe verhoudt zich dit tot de grote groep voltijdsstudenten, vaak nog geen twintig, zoekend naar structuur en houvast, niet naar keuzeruimte?

De mythe van de autonomie

Er leeft een hardnekkig idee dat studenten pas echt leren als ze zelf de regie nemen. Maar dat idee is niet neutraal; het is ideologie. Het is gebaseerd op een volwassenheidsideaal dat veel studenten eenvoudigweg nog niet kunnen dragen. Zelfregie zonder fundament is geen vrijheid, maar verlamming.

Goed onderwijs begint wat mij betreft niet bij keuze, maar bij aanbod. Niet bij autonomie, maar bij duidelijkheid. Een docent die weet wat geleerd moet worden. Een curriculum dat niet verleidt, maar richting geeft. En ja: een programma dat studenten verplicht te blijven, totdat ze iets werkelijk beheersen.

Dat klinkt ouderwets, ik weet het. Cognitivistisch, misschien zelfs belerend. Maar is het eerlijker om studenten te laten verdwalen in keuzes waarvoor ze de taal nog niet eens spreken?

Ik zie onderwijs graag als een gemeenschappelijk ritueel:

1. Een prikkelende casus die laat zien waarom iets ertoe doet.
2. Een uitleg of demonstratie door een vakbekwame docent.
3. Oefening, herhaling, verdieping, bij voorkeur in samenwerking.
4. Toepassing in een levensechte context.

En pas daarna: de stap naar het volgende blok. Niet eerder. De snelle studenten wachten soms. De langzame krijgen meer tijd. Niet iedereen is blij, maar iedereen krijgt gelijke kansen op beheersing.

Een pleidooi voor eerlijkheid

Ben ik tegen vernieuwing? Integendeel. Maar niet elke vernieuwing is een verbetering. We hebben in het mbo en hbo een zorgplicht. Niet voor het systeem, maar voor de student. Voor die grote middengroep, die niet schreeuwt om flexibiliteit maar om houvast.

Goed onderwijs is, uiteindelijk, een morele kwestie. Het vraagt niet alleen om effectiviteit, maar om eerlijkheid. Durven we toe te geven dat sommige vormen van onderwijs eenvoudiger en beter werken voor velen, ook als ze minder sexy klinken in beleidsstukken?

Dat is de vraag die ik mezelf stel, en misschien ook jou. Want misschien begint goed onderwijs niet met innovatie, maar met het lef om het simpele serieus te nemen.