7 Valkuilen van een beoordelaar

Iedereen die beoordeelt trapt er wel eens in. Valkuilen bij beoordelen. Die valkuilen zijn er omdat we als beoordelaar nou eenmaal mensen zijn. In deze blog beschrijf ik een aantal valkuilen en geef ik een aantal tips hoe je waakzaam kunt zijn om er niet in te trappen.

Objectief beoordelen bestaat niet

Het beoordelen van prestaties en resultaten van anderen is geen eenvoudige taak. Bij het vertalen van een waarneming naar een betekenisvolle waardering gaat veel mis. Dit komt doordat onze waarnemingen (dat wat wij zien, horen, voelen, ruiken of proeven) altijd gefilterd worden door ons eigen interne systeem, onze eigen interne voorstelling van hoe wij denken dat de wereld in elkaar zit. Deze interne voorstelling, samen met je stemming en je fysiologie, sturen je gedrag (je reactie) op de gebeurtenis. Een voorbeeld: Drie mensen die bij dezelfde gebeurtenis aanwezig zijn geweest, vertellen individueel een heel ander verhaal over hoe zij de gebeurtenis ervaren hebben. Een ander voorbeeld zijn getuigenverklaringen in een rechtszaak, die elkaar soms tegen kunnen spreken. Het geeft het verschil aan tussen waarneming en interpretatie.

Kortom alles wat wij waarnemen, en de betekenis die wij daaraan verbinden, is altijd subjectief. Objectief beoordelen bestaat dus niet, zolang het door mensen gedaan wordt.

Pas op de valkuilen!

Bij het proces van beoordelen is het dus belangrijk dat een beoordelaar zich bewust is van zijn subjectiviteit. Met name in examensituaties ligt een zware nadruk op het betrouwbaar en valide beoordelen; er hangt immers veel van af. Omdat beoordelaren meestal vanuit een hoge mate van inhoudsbetrokkenheid en met een hoge intensiteit hun taak uitvoeren, liggen er een paar geniepige valkuilen op de loer. In onze assessorentrainingen vormen deze beoordelaarsvalkuilen een herkenbaar en vaak hilarisch onderdeel. Iedereen trapt er namelijk in. Daarom is het ook belangrijk ze te herkennen, zodat je ze mogelijk kunt voorkomen. Dat begint bij bewustzijn.

De meest voorkomende beoordelaarsvalkuilen zijn:

1. Over het algemeen geen extreem hoge of extreem lage scores geven maar voornamelijk het midden van de beoordelingsschaal gebruiken. Dit noemt men centrale tendentie.
2. Naar een eindresultaat toe redeneren om te komen tot een positieve of negatieve beoordeling. Dit is vaak het geval bij een multi-interpretabel en een slecht gekalibreerd beoordelingsmodel.
3. Eerste indruk. Een eerste of eerdere indruk laten meewegen bij latere waarnemingen. Met name aanlokkelijk bij niet representatief uiterlijk/product of indien men studenten al kent Vaak is de eerdergenoemde ‘Doelredenering’ het gevolg.
4. Vanwege positieve waardering van enkele aspecten van de prestatie, ook de andere aspecten positief waarderen: het Halo-effect. Dit ligt op de loer bij studenten die zich lekker en vlot kunnen uitdrukken, of bij een zeer verzorgd product.
5. Vanwege de negatieve beoordeling van enkele aspecten, ook andere aspecten negatief beoordelen: Horn-effect. Ligt op de loer als er al sprake is van ‘Eerste indruk’.
6. Het eigen beeld van professioneel gedrag of eigen norm tot norm verheffen: Projectie
7. De resultaten van de ene beoordeling gevolgen laten hebben voor een andere beoordeling: Sequentie-effect.

Bron: ‘Aan de slag met competenties’ (OAB Dekkers, 2009)

Herken je je eigen valkuilen?

De meeste van deze beoordelaarsvalkuilen zijn goed zelf te beïnvloeden. Het bewust zijn van de beoordelaarsvalkuilen is de belangrijkste stap naar het herkennen en voorkomen ervan. In onze assessorentraining vragen we dan ook altijd om voor jezelf een hulpmiddel in te bouwen, wat jou kan helpen niet in je eigen valkuil te trappen. Een voorbeeld:

Een docent bij een zorgopleiding, was zich bewust geworden van de projectie van haar eigen professionele norm. Dat uitte zich in een “genadeloze beoordeling” op basis van haar eerste indruk van de student. Concreet: elke student met rouwrandjes onder de nagels, had meer te bewijzen dan een vergelijkbaar presterende student zonder rouwrandjes, en had een veel grotere kans negatief te worden beoordeeld. Het motief: ‘je wilt toch geen verzorgende met rouwrandjes aan je bed”.

Afgezien van het feit dat rouwrandjes onder de nagels niet passen bij de professioneel uiterlijke verschijningsvormen van een beginnend beroepsbeoefenaar, is dit niet iets wat tijdens een examensituatie nog beoordeeld dient te worden. Eerder verdient het aandacht tijdens het onderwijsproces. De docent werd zich bewust van haar onbedoelde afkeuring. Een kaartje met daarop ‘nagels’ was voor haar al genoeg om zich bewust te herinneren aan haar valkuil.

In welke valkuil trap jij wel eens als beoordelaar? Laat jouw valkuil en tip achter in onderstaand reactieveld. Je maakt dan kans op een gratis workshop ‘Beter en betrouwbaar beoordelen’ voor je hele team!

Wat kun je nog meer doen om betrouwbaar te beoordelen?

Naast je bewust zijn van je valkuilen zijn er uiteraard nog meer zaken die aangepakt kunnen worden met het oog op betrouwbare beoordelingen, zoals:

• Een goed werkend gekalibreerd beoordelingsmodel, passend bij doel en inhoud van de beoordeling.
• Ervaring met en deskundigheid in beoordelen.
• Collegiaal overleg tussen beoordelaren over interpretaties van waarnemingen en beoordelingen. Bij examensituaties standaard werken met twee beoordelaren.
• Studenten beoordelen die je niet kent.
• Systematisch werken (bijv. volgens OWACKER-procedure [klik hier voor een online video]).

Meer toelichting op bovengenoemde zaken is ook te vinden in onze toetswinkel op YouTube.

Al deze onderwerpen komen terug in onze assessorentrainingen.