Twee inzichten voor een goede afsluiting van het schooljaar.
In deze tijd van afronden ga ik, zo in de laatste weken van het schooljaar, in op de valkuil “houdoe en bedankt!” in het begeleiden van groepsprocessen aan het eind van het schooljaar. Met beantwoording van onderstaande vragen geef ik je inzicht in de kansen die er liggen in deze fase van het schooljaar.
Wat te doen met een groep die stopt te bestaan, bijvoorbeeld door afronding van opleiding?
Bij de afsluitingsfase merk je vaak al dat studenten losser komen van de groep, bijvoorbeeld door te laat te komen. Je ziet dan dat de externe omgeving zwaarder gaat wegen dan de band met de groep. Het klimaat in de groep wordt ambivalent; enerzijds zijn ze blij dat ze de groep kunnen loslaten, maar anderzijds kunnen ze ook tegen het eind opzien omdat een stuk vertrouwdheid gaat wegvallen (Remmerswaal, 2006). Belangrijke thema’s die spelen in deze fase zijn exclusie en transfer: losmaken van de groep, verbinden met de buitenwereld en het geleerde toepassen buiten de groep. Deze afsluitingsfase vraagt meer dan elkaar uitzwaaien, met een (afhankelijk van de regio) “houdoe en bedankt!”. Organiseer het afscheid in een vorm (ritueel) welke past bij jouw en je groep met aandacht op drie niveaus.
- Op interactieniveau kan je een feedback-ronde inzetten en terugblikken op onderlinge relaties en sfeer. Jouw rol als docent zit met name op het helpen verwoorden.
- Op bestaansniveau kan je studenten helpen de persoonlijke betekenis van afscheid en de betekenis voor de groep te verwoorden.
- Op contextniveau kan je de context beter in het vizier brengen en de verbinding met de buitenwereld vergroten, zodat studenten gemakkelijker hetgeen ze op school of stage geoefend en geleerd hebben kunnen toepassen in hun toekomstige baan of bijvoorbeeld kunnen verwoorden tijdens een sollicitatiegesprek.
Wat te doen in de groep die in min of meer dezelfde samenstelling na een onderbreking (zoals de zomervakantie) doorgaat?
Een groepsproces begint in augustus weer van voren af aan, óók bij groepen die in min of meer dezelfde samenstelling doorgaan. In de meeste modellen over groepsvorming wordt uitgegaan van vier fasen. Een beginfase, middenfase, fase van autonome groep en een afsluitingsfase. In het veel gebruikte model van Tuckman (1965) is dit terug te zien in een oriëntatiefase (forming), conflictfase (storming), structuurfase (norming), werkfase (perfoming) en eindfase (adjourning). In de meeste modellen over groepsvorming is geen aandacht voor het feit dat groepen al eerder zijn ontstaan dan wanneer de eerste bijeenkomst (eerste dag nieuwe schooljaar) plaatsvindt. Remmerswaal (2006) voegt daarom een fase toe aan het model voor groepsontwikkeling: de voorfase (zie figuur).
In deze voorfase worden in gedachten of op papier de eerste lijnen al uitgezet. Docenten maken een eigen beeld van de groep en hebben een set doelstellingen en wensen ten aanzien van de groep en de ontwikkeling van de groep. Denk bijvoorbeeld aan de grenzen van gedrag en de wens om meer samenwerking tussen studenten onderling. Studenten zijn zich niet of nauwelijks bewust van deze fase. Zou het niet mooi zijn als studenten zelf in deze voorfase (aan het einde van het schooljaar) ook hun behoeften kunnen uiten, zodat deze in doelstellingen vertaald kunnen worden en docent en studenten gezamenlijk verantwoordelijkheid voelen en worden de eerste voorwaarden geschapen voor het functioneren van de groep. En daarna… “houdoe en bedankt en een fijne vakantie!”.
En na die zomervakantie vanaf dag één weer intensief begeleiden… De meeste docenten weten dat het van belang is een groepsproces aan de voorkant positief te beïnvloeden door bijvoorbeeld bij aanvang (veel!) ruimte te geven voor kennismaking en gezamenlijk opstellen van groepswaarden en gedragsregels. Dit helpt allemaal bij het voorkomen van problemen in de groep. Wanneer je veel aandacht besteed aan de kennismaking, is de onrustige periode waarin de groep zoekt naar wie welke rol krijgt minder intensief en lang (wie is hier de baas? en wie hoort bij wie?). (Bakker-De Jong & Mijland, 2009). Bij een groep met een goede sfeer, is er bovendien meer energie voor de inhoud en het leerproces. Meer lezen over een goede start? Mijn collega Peter Loonen schreef hier eerder een blog over: Constructieve groepen: 7 tips voor een goede start!
Een hele fijne zomer en succes met afronden!
Bij het schrijven van deze blog heb ik onderstaande bronnen gebruikt. Het handboek Positieve groepsvorming is toegankelijk, makkelijk leesbaar en is beschrijft groepsvorming, gekoppeld aan de onderwijssetting. Het naslagwerk van Remmerswaal is uitgebreider en meer gedegen, je zou het een encyclopedie op het gebied van groepsdynamica kunnen noemen!
Maya Bakker-De Jong & Ivo Mijland (2009), Handboek Positieve groepsvorming Esch: Quirijn.
Jan Remmerswaal (2006), Begeleiden van groepen; groepsdynamica in praktijk. Houten: Bohn Stafleu van Loghum
0 reacties