In ons werk ben je veel onderweg. In de auto luister ik dan graag naar podcasts en zo hoorde ik voor het eerst over de Cassandravoorspelling. Het verwijst naar een onheilsvoorspelling die achteraf correct blijkt te zijn, maar op het moment van voorspellen niet wordt geloofd, zodat onheil onafwendbaar is.
In de mythologie is Cassandra de dochter van de koning van Troje. Van de goden kreeg zij de gave om de toekomst te voorspellen, alleen met een klein nadeel: niemand zou haar geloven. Dat laatste was de straf van Apollo, omdat zij een belofte aan hem niet was nagekomen. Zo waarschuwde zij tevergeefs voor de ondergang van Troje. Zij sprak op een onbegrijpelijke manier; het sloot niet aan bij het taalgebruik van haar publiek en ze praatte in metaforen die niet werden begrepen. Als we dat vertalen naar onderwijstaal: ze wist geen urgentie te bereiken.
Toen ik dit hoorde, moest ik direct denken aan de in december gepubliceerde Pisa en OESO cijfers. Deze cijfers voelen als naderend onheil, waarvan de oorzaak en het gevolg niet worden geloofd of gezien. Wat uit de cijfers het meest in de media is geweest, zijn de leesvaardigheden van middelbare scholieren. Die zakt al jaren en in ons land zit nu onder het gemiddelde van de 37 rijkste landen. In een artikel in het dagblad Trouw staat:
”dat … een kwart van de [1]Nederlandse jongeren niveau 2 niet haalt. Niveau 2 wordt door de makers van Pisa beschouwd als het minimum dat je nodig hebt om als mondige burger te kunnen deelnemen in de kennissamenleving.”
Nederland is niet het enige land dat achteruit gaat. Meer landen gaan achteruit, maar de daling is het scherpst bij Nederlandse scholieren. Deze score is voor Nederland nog nooit zo laag geweest. Ook wiskunde en natuurwetenschappen kent een negatieve trend. Daarbij is de ongelijkheid binnen het onderwijs groter dan in andere landen; 9% van de scholieren met een migratieachtergrond behoort in Nederland tot de beste 25%; dat is 17% gemiddeld in de andere landen. Andere landen doen het hier dus gemiddeld bijna twee keer beter dan Nederland.
Bij alle cijfers zijn natuurlijk ook kanttekeningen bij te plaatsen. Andere vaardigheden zijn ook belangrijk en onze scholieren behoren tot de gelukkigste van de wereld. Maar toch, die gelukkige scholieren scoren wel steeds slechter op vaardigheden die je écht nodig hebt om in onze samenleving te kunnen functioneren. We zijn één van de rijkste landen ter wereld maar het onderwijsniveau daalt al jaren. Alarmerend en zeer zorgwekkend.
De daling van het onderwijsniveau is met het toenemende lerarentekort in zowel het primaire als het voortgezet onderwijs een trend die niet is te keren. Samengevoegde klassen, onbevoegde docenten: de VO-raad signaleerde dat dit jaar middelbare scholen, scholieren moeten bijspijkeren omdat zij het benodigde instroomniveau niet meer halen. Oorzaak: het lerarentekort op de basisscholen.
Kunnen we hier leren van Cassandra? Misschien spreken we wel teveel in jargon; een tekort van 903 FTE in het voortgezet onderwijs en 6.217 FTE in het primair onderwijs in 2025[2] is misschien te abstract en te ver weg. Een bedrag van 460 miljoen extra naar het primair onderwijs is misschien te weinig om een gevoel van urgentie geven. Als we willen dat het onderwijs in ons land niet achteruit gaat of stabiliseert op of rond het gemiddelde, maar tot de top van de wereld gaat behoren, moeten we duidelijker praten. Concreter, duidelijker, tastbaarder. Dan hebben we gekwalificeerde en voldoende mensen nodig; die zijn toegerust om onze kinderen goed op te kunnen leiden. Hoe waarschijnlijk is het dat die er in de toekomst ook zullen zijn?
Laat ik dan op een bescheiden manier het voortouw nemen in het concreet maken, op basis van gegevens die openbaar beschikbaar zijn. In 2018 stonden er in het hoger onderwijs (Ad en Bachelor) binnen het CROHO onderdeel onderwijs 10.450 eerstejaars studenten ingeschreven[3]. Als we 7.120[4] extra docenten voor de klas willen hebben in 2025, zullen er met de huidige rendementscijfers[5] volgend jaar 16.090 studenten[6] moeten instromen bij de lerarenopleidingen en Pabo’s. Dat is ten opzichte van 2018 een toename van 154%. Het is februari; dit betekent dat we nog zes maanden hebben voordat het nieuwe schooljaar start. Dat is elke maand, vanaf nu, 1495 toekomstige studenten extra, bovenop de studenten die al zouden kiezen voor een opleiding in onderwijsopleidingen, om over vijf jaar de geprognotiseerde tekorten te hebben opgelost. Bij de huidige 30 instellingen die deze opleidingen aanbieden, is dat elke maand, zes maanden lang, 49 studenten, grofweg twee volle klassen, erbij. Stel dat dit lukt, dan gok ik dat we om deze nieuwe, extra studenten op te leiden, we ook een groot aantal nieuwe hbo- docenten nodig hebben. Die zullen volgend schooljaar moeten beginnen.
Deze cijfers, bij elkaar, zouden moeten aanzetten tot volksoproer. Ik verwacht een minister die oproept tot een deltaplan onderwijs: wegwerken van de tekorten aan docenten in het primair en voortgezet onderwijs en op zijn minst aandacht voor vaardigheden als lezen en rekenen. Enkele sussende woorden, wat krantenartikelen, meer was het niet. Daarom: zullen we snel beginnen met een deltaplan onderwijs en deze veenbrand benoemen voor wat het is: crisis?
Voetnoot
[1] https://www.trouw.nl/onderwijs/een-boek-lezen-pure-tijdverspilling-vinden-nederlandse-jongeren~bbcc2b5d/
[2] https://www.rijksoverheid.nl/onderwerpen/werken-in-het-onderwijs/aanpak-tekort-aan-leraren en https://www.vo-raad.nl/onderwerpen/lerarentekort/praktijk-ondersteuning
[3] https://duo.nl/open_onderwijsdata/
[4] Ervan uitgaande dat 7.120 FTE ook 7.120 afgestudeerden zijn; in werkelijkheid zal het aantal docenten hoger liggen, ook omdat niet elke afgestudeerde voor de klas terechtkomt (andere baan zoekt). Voor de overzichtelijkheid neem ik aan dat een FTE gelijk is aan een leerkracht voor de klas en elke student na afstuderen voor de klas terechtkomt.
https://www.vereniginghogescholen.nl/system/knowledge_base/attachments/files/000/001/402/original/Factsheet_studievoortgang_2022-2023.pdf[5] ; uitval jaar 1 tot en met 3: 25%, diplomarendement na vijf jaar 59%.
[6] Ironisch genoeg wordt als een van de redenen voor de hoge uitval de verplichte reken- en taaltoets op de Pabo opgevoerd.
Maak de Pabo’s aantrekkelijk. Geef daar les in plaats van leerlingen zich na elke dag te laten evalueren. En maak het beroep aantrekkelijk door een leerkracht goed te betalen. Een échte leerkracht is een HBO-er.
Hoi Wil, dank voor je reactie. Ik denk dat een docent een hartstikke mooi vak is; moeilijk (soms) en vol verantwoordelijkheid (altijd); en dat er meer speelt dan de betaling en de opleiding. Voor zo een mooi vak zou er toch meer animo moeten zijn! Ik weet overigens niet zeker of een leerkracht altijd een bachelordiploma moet hebben. Hiermee zie je wellicht getalenteerde mbo en WO studenten over het hoofd?
Goed te betalen? Mag ik vragen om de salarisschaal van de HBO-Verpleegkundige wat tevens ook een bachelor is ernaast te houden daarna gaan we pas weer spreken over geld! Aan het werk leerkrachten!