Motivatie: laat studenten aan het woord

Motiveren van studenten blijft een terugkerend thema bij de vragen die we bij OAB Dekkers ontvangen. Motivatieproblemen bij studenten komen in ieder klas voor en gelukkig betreft het vaak maar een aantal studenten. Om als docent in te spelen op motivatieproblemen bij studenten geef ik je in deze blog een theoretisch raamwerk rondom motivatie én licht ik een door mij veel toegepaste werkvorm toe om te achterhalen waar studenten gemotiveerd van raken in het onderwijs.

Theoretisch raamwerk: drie fases van motivatie

Wanneer ik met docenten spreek over de motivatie van studenten willen docenten graag dat alle studenten vanuit zichzelf intrinsiek gemotiveerd zijn. In het boek motivatie binnenstebuiten geven Nelis en Sark (2015) aan dat het minder relevant is of motivatie vanbinnen (intrinsiek) of vanbuiten (extrinsiek) ontstaat. Het belangrijkste is dat iemand echt uit eigen beweging ergens voor kiest, ook wel autonome motivatie genoemd. De tegenhanger van autonome motivatie is gecontroleerde motivatie. Daarbij ervaart iemand controle of druk van iets buiten zichzelf. In Figuur 1 zie je een schematische weergaven van fases van motivatie: geen motivatie, gecontroleerde motivatie en autonome motivatie. Van links naar rechts neemt de autonome motivatie steeds verder toe. In het meest extreme geval is iemand helemaal gedemotiveerd of helemaal intrinsiek gemotiveerd. Daartussen zien we verschillende soorten van extrinsieke motivatie:

• Door externe factoren: Iemand voert een taak uit om beloningen te krijgen of straffen te vermijden.
• Door interne druk: Iemand legt zichzelf druk op om negatieve gevoelens als angst of schaamte te vermijden of om trots te ervaren.
• Door identificatie: Iemand zet zich ergens voor in omdat hij de activiteit belangrijk vindt en daarmee geassocieerd wil worden.
• Door integratie: De reden om iets te doen valt samen met iemands eigen waarden en normen.
• Door intrinsiek gereguleerde motivatie: ontstaat wanneer een activiteit zelf de beloning is. Het komt echt van binnenuit.

Figuur 1. Drie fases van motivatie: geen motivatie, gecontroleerde motivatie en autonome motivatie.

Een belangrijk uitgangspunt hierbij is dat motivatie zich kan ontwikkelen. Hierbij is intrinsieke motivatie niet zaligmakend. Veel studenten zijn bijzonder gemotiveerd voor de opleiding al is het alleen maar om de toetsen te halen. Wanneer die toetsen betrouwbaar en valide zijn ontworpen is hier helemaal niets mis mee. Het is juist zaak om ook de extrinsieke motivatie van studenten te bevorderen en ze daarmee enthousiast te maken voor het vak of de opleiding.

Hopelijk geeft bovenstaande theoretische raamwerk je handvatten om in te schatten waar sommige van jouw studenten staan met betrekking tot autonome motivatie en kun je op basis daarvan je handelen aanpassen om studenten te motiveren. Maar wat moet je dan doen om jouw studenten te motiveren? Dat is een moeilijk vraag om te beantwoorden, omdat dit voor iedere opleiding kan verschillen. In onderstaande lijstje met boeken over motivatie vind je vele tips, die zeker ook voor jouw studenten van toepassing kunnen zijn. Maar om te achterhalen wat jouw studenten motiveert in het onderwijs moet je het hen vragen, bijvoorbeeld via een studentenarena.

Een studentenarena

Een studentenarena is een middel om in dialoog met studenten feedback te ontvangen over het onderwijs op school. Bij een studentarena stel je vragen aan 5-10 studenten over het onderwijs en hoe zij het onderwijs ervaren. Studenten hebben namelijk een goed beeld van hoe het er op school aan toe gaat en hebben vaak concrete ideeën om het onderwijs te verbeteren.

Bij een studentenarena heb je het volgende nodig:

• 5 tot 10 studenten.
• Iemand die de studenten interviewt, ook wel een facilitator genoemd.
• Een lokaal met stoelen waarmee een binnen- en buitenkring gemaakt kan worden.
• Een groep geïnteresseerden, veelal een docententeam.

Voorbereiding (ongeveer 30 minuten)

Voordat de studentenarena kan beginnen bereid je deze met alleen de studenten voor in ongeveer 30 minuten. Vraag als facilitator naar specifieke goede voorbeelden en minder goede voorbeelden rondom motivatie met betrekking tot:

• Beroepsgericht onderwijs
• Generieke onderwijs (Nederlands, Engels, rekenen etc.)
• Stage
• …

Let er als facilitator op dat studenten in hun voorbeelden niet te specifiek worden naar een specifieke leraar, ook al is het positief. Noteer tevens de voorbeelden die je terug wilt laten komen tijdens de studentenarena. Het kan namelijk zijn dat studenten voorbeelden vergeten vanwege zenuwen.

De studentenarena zelf (maximaal 45 miniuten)

Bij een studentenarena zitten de studenten en de facilitator in de binnenkring en het docententeam zit daaromheen, in de buitenkring. Herinner het docententeam eraan dat je van hen verwacht dat ze in de leerstand zitten en niet in de weerstand. Het is de bedoeling dat zij tijdens de studentenarena geen vragen stellen aan de studenten of met elkaar in gesprek gaan. Ook non-verbaal moet het docentteam zo neutraal mogelijk blijven, omdat dit zowel de studenten als de facilitator behoorlijk af kan leiden. Het enige wat het docententeam doet is aandachtig luisteren en eventueel aantekeningen maken.

Als het docentteam en studenten er klaar voor zijn kan de studentenarena beginnen. Als facilitator stel je de vragen die je met de studenten hebt voorbereid, waarbij je per vraag twee tot drie studenten aan het woord laat. De studentenarena duurt ongeveer 45 minuten, niet langer. Merk je dat de antwoorden zicht beginnen te herhalen dan stop je uiteraard eerder. Aan het einde van de studentenarena kun je besluiten om docenten verklarende vragen te laten stellen. Peil daarvoor wel eerst of de sfeer veilig is. Grijp als facilitator in wanneer vragen niet verklarende zijn, maar bijvoorbeeld (negatief) oordelend.

Terugblik en vooruitkijken

Evalueer uiteindelijk met het docentteam de studentenarena. Welke tips hebben jullie gekregen rondom motivatie met betrekking tot beroepsgericht onderwijs, het generieke onderwijs en BPV. Wat gaan jullie als team behouden en aanpassen om het onderwijs voor studenten nog beter te maken, waarin zij nog gemotiveerd zullen worden.

Succes!

Lijstje met boeken over motivatie

• motivatie binnenstebuiten
• gemotiveerd leren en lesgeven
• Is het voor een cijfer?