Checklist, wat je in deze blog leest
- Uitleg waarom huidige toetsing en examinering onvoldoende aansluiten bij leren in het beroepsonderwijs.
- Praktijkvoorbeelden uit het mbo waar lerend kwalificeren in ontwikkeling of uitvoering is.
- Analyse van werkzame elementen en randvoorwaarden voor implementatie.
- De veranderende rol van de docent.
- Een stappenplan voor mbo-teams die met lerend kwalificeren willen starten.
In de vorige blog stond het concept van lerend kwalificeren centraal: een andere manier van onderwijs en toetsen die gericht is op het ondersteunen van het leerproces en het geleidelijk opbouwen van bewijzen over de bekwaamheid van de student. We zagen hoe deze benadering, die zich beweegt tussen de leer- en de beslisfunctie, bijdraagt aan betekenisvol en authentiek leren in het beroepsonderwijs.
In deze blog richten we ons op de rol van de docent en het gehele team in het ontwerpen en implementeren van lerend kwalificeren. Hoewel het uitgangspunt helder is- beslissen op basis van rijke, gevarieerde informatie over ontwikkeling- vraagt dit in de praktijk om een fundamentele herziening van de manier waarop we ons onderwijs vormgeven, begeleiden en beoordelen.
Op basis van recente praktijkvoorbeelden uit het mbo, onder meer bij Rijn IJssel, het Netwerk Lerend Kwalificeren en vanuit een examenleverancier, maken we inzichtelijk welke werkende elementen bijdragen aan succesvolle implementatie. We hebben bewust drie voorbeelden geselecteerd vanuit verschillende perspectieven: een mbo-opleiding, een landelijk netwerk en een externe examenleverancier. Ook bieden we een praktisch stappenplan waarmee teams in het mbo zelf aan de slag kunnen om lerend kwalificeren op maat te ontwerpen voor hun eigen opleiding.
Van ‘losse’ toets naar bekwaam
In veel opleidingen domineren nog steeds traditionele toetsvormen: losse kennistoetsen, beoordelingsformulieren bij beroepsopdrachten, afgetekende checklists. Hoewel deze werkwijze overzicht biedt, schiet ze vaak tekort als het gaat om de complexiteit van beroepsbekwaamheid. Docenten en studenten ervaren veel (werk)druk, onbegrip en hebben verschillende verwachtingen over wat er getoetst wordt.
Bekwaamheid ontwikkelt zich immers over tijd, in wisselende contexten, en laat zich niet vangen in één momentopname noch één allesomvattend examinering. Lerend kwalificeren erkent de complexiteit van examinering van bekwaamheid en kiest voor een benadering waarin leren en beoordelen met elkaar verweven zijn. Niet het eindproduct, maar de ontwikkeling van de student staat centraal. De rol van de docent verandert daarmee wezenlijk: van klassikaal lesgeven naar begeleider van het leerproces.
Wat werkt: Lerend kwalificeren in de mbo-context
- Rijn IJssel – Make-up & Hair Artist
In 2024 rondden tien studenten deze opleiding af met lerend kwalificeren. Zij werkten gedurende de opleiding aan beroepsproducten, praktijkopdrachten, reflectieverslagen en stages. De verzamelde bewijzen vormden samen de basis voor de kwalificerende beslissing. Het resultaat: meer motivatie, meer eigenaarschap en activiteiten die aansluiten bij het beroep waartoe wordt opgeleid. Wat hier werkt, is de verbinding met het beroep: studenten werken continu aan authentieke opdrachten en zien direct de relevantie van hun leeractiviteiten. Tegelijkertijd vraagt deze aanpak om intensieve afstemming binnen het team: wanneer is een bewijs ‘rijk’ genoeg? En hoe borg je een gedeelde kwaliteitsstandaard? Juist die gesprekken tussen docenten zijn van belang voor het slagen van lerend kwalificeren. Met als resultaat: Studenten die weten waarvoor ze leren en hoe ze dat inzichtelijk maken en teams die het proces en de gewenste opbrengsten scherp hebben. - Netwerk Lerend Kwalificeren
Binnen het NRO landelijk leernetwerk werken sinds 2021 meer dan dertien mbo opleidingen samen aan toetsprogramma’s voor lerend kwalificeren. Tijdens bijeenkomsten delen docenten eigen praktijkervaringen, ontwerpen ze visiedocumenten en formats én werken ze aan dilemma’s rond feedback, bewijzen en besluitvorming. De kracht van het netwerk zit in de collectieve leerervaring: deelnemers bouwen niet alleen aan hun eigen implementatie, maar leren van elkaars aanpak, valkuilen en successen. Zij benadrukken het belang van gedeelde visie, samen ontwerpen, evalueren en reflecteren. Zo ontstaat niet alleen een ander toetsprogramma, maar ook een gedeeld beeld op onderwijspraktijk van lerend kwalificeren. - Samenwerking met examenleveranciers
Examenleverancier Prove2Move laat zien dat ook buiten de schoolmuren samengewerkt wordt aan vormen van lerend kwalificeren. Zij ondersteunen opleidingen bij het vormgeven van leertrajecten waarbij het kwalificatiemoment niet langer een cijfer maar een proces is. Kern daarbij is het vertrouwen in vakmanschap en in dialoog met docenten gaan over kwaliteit. Een belangrijk aandachtspunten hierbij is rolhelderheid: wie is waarvoor verantwoordelijk in het kwalificatieproces? Goede samenwerking vraagt om duidelijke afspraken en transparante beoordelingskaders.
Werkzame elementen
Wat deze voorbeelden gemeen hebben, is een aantal werkzame elementen:
- Een gedeelde en heldere visie op vakmanschap en beroepsbekwaamheid
- Beoordelen in authentieke contexten en over langere tijd
- Variatie aan bewijzen
- Doorlopende feedback- en reflectiecultuur
- Geleidelijke besluitvorming gebaseerd op meerdere bewijzen
- Collectieve verantwoordelijkheid binnen het docententeam
Voorwaarden
Tegelijkertijd geldt zonder randvoorwaarden geen succes. Tijd, professionele ruimte, scholing en ondersteuning zijn hierin belangrijk om deze manier van werken vol te houden.
Collective teachers efficacy
Onderwijsteams die een gedeeld beeld hebben van wat goed onderwijs is, samen bepalen hoe zij studenten in de les een volgende stap laten zetten en werken met een gezamenlijk uitgewerkt plan om leeropbrengsten te realiseren, zijn effectiever. Binnen deze gezamenlijke aanpak is structurele afstemming nodig en wordt structureel professionele dialoog gevoerd over onderwijs en toetsing. Dit vraagt van iedere individuele docent de bereidheid om het eigen handelen bespreekbaar te maken, kritisch te kijken naar eigen overtuigingen en doelen en deze, waar nodig, los te laten of bij te stellen ten gunste van de gezamenlijke teamafspraken. Lees hierover in het artikel ‘Eindelijk bewijs: effectief samenwerken in teams leidt tot betere studieresultaten‘.
Wat vraagt het van jou als docent?
Lerend kwalificeren beïnvloedt docenthandelen. Je rol verschuift van primair lesgever naar (leer)coach en beoordelaar in dialoog. Je begeleidt het leerproces van de student, je voert andere gesprekken met studenten en je neemt besluiten niet op basis van één cijfer of toetsmoment maar op basis van meerdere bewijzen over de tijd en vanuit verschillende contexten.
Dit vraagt niet alleen om vaardigheden, maar ook een lerende houding. Het vraagt je om je opnieuw te verhouden tot de betekenis van vakmanschap, bedoeling van het leren en beslissen, samenwerking en vertrouwen. Maar ook een stevige basis: heldere leeruitkomsten, eenduidige instrumenten en gedeelde visie in je team.
Stappenplan – zelf aan de slag
Voor MBO-teams die willen starten met lerend kwalificeren:
- Start met visieontwikkeling
Wat verstaan jullie als team onder vakmanschap en beroepsbekwaamheid? Waar zit de kern van jullie opleiding? - Breng de huidige toetspraktijk in kaart
Welke toetsen zijn er nu? Wat meten ze, en wat missen jullie? - Kies een kleinschalige pilotgroep
Begin met één leerjaar of klas. Ontwerp een leertraject met leeruitkomsten, bewijzen en feedbackmomenten. - Ontwikkel beoordelingskaders en -instrumenten.
Werk samen aan duidelijke, gedeelde criteria. - Werk met feedback en reflectie
Integreer formatieve momenten in het curriculum en stimuleer eigenaarschap bij studenten. - Leg bewijzen vast
Gebruik een portfolio of digitaal systeem om overzicht te behouden. - Beslis samen, transparant en beargumenteerd
Neem de kwalificerende beslissing op basis van een totaalbeeld, niet op basis van één meetmoment.
Tot slot
Lerend kwalificeren is meer dan een andere toetsvorm. Het zet aan tot een ander gesprek over leren, beoordelen en kwaliteit. En juist hierin ligt de kans om het mbo-onderwijs sterker te maken: recht doen aan de ontwikkeling van studenten, ruimte geven om te leren in en met de praktijk én het herrijken van vakmanschap van docenten.
Wie klein begint en samen optrekt, doorleeft lerend kwalificeren, blijft leren en weet wat nodig is om dit breed en duurzaam in de organisatie te verankeren.
0 reacties