Programmatisch Toetsen: Waarom En Wat Is De Ervaring In De Praktijk?

Afgelopen jaren is er naast de beslisfunctie steeds meer aandacht voor de leerfunctie van toetsen (ook wel formatief evalueren genoemd). Door de focus te leggen op ‘leren en verbeteren’, in plaats van ‘zakken en slagen’, ligt er meer nadruk op feedback en de ontwikkeling van de student. Ondanks deze positieve ontwikkeling, zien opleidingen nog steeds dat studenten toewerken naar één toets(moment). In het hbo zie je nu een nieuwe toetsvorm die inspeelt op dit vraagstuk: programmatisch toetsen.

Wat is programmatisch toetsen

Bij programmatisch toetsen wordt het toetsprogramma doelbewust vormgegeven met het idee dat geen enkele beoordeling of toets perfect is, maar dat het geheel wel de perfectie benadert. Zie ook deze blog van Cilia. Programmatisch toetsen is gericht op het ontwerpen van toetsprogramma’s die zowel de leerfunctie als de beslisfunctie optimaliseren om uiteindelijk het studiesucces te bevorderen (Van der Vleutel, Schuwith, Driessen, Govaerts & Heenemans, 2015). 

Om een valide oordeel te geven over het functioneren van de student, wordt er gedurende het leerproces betekenisvolle en zinvolle informatie verzameld over de competentieontwikkeling van de student. Bij programmatisch toetsen wordt er geen oordeel gegeven op basis van te weinig gegevens. Hoeveel gegevens je nodig hebt, hangt af van de zwaarte van de beslissing die wordt genomen. Gedurende het leerproces krijgen de studenten continue informatie over hun ontwikkeling en weten zij wat er nog nodig is om hun leerproces (onder begeleiding) te kunnen sturen tot de uiteindelijke definitieve beslissing. Studenten leren hierdoor niet alleen maar voor de toets, maar ook van de toets.

Van der Vleuten & Schuwith, 2005, 2010

Wat is de ervaring in de praktijk?

Marjo Maas, docent en één van de initiators van programmatisch binnen de opleiding Fysiotherapie van de HAN vertelt over haar ervaring met programmatisch toetsen bij haar opleiding.

Waarom programmatisch toetsen?
Tot voor kort bestond ons toetsprogramma uit summatieve toetsen die afgenomen werden na afloop van een onderwijsperiode. Het oordeel over de competentie-ontwikkeling was enkel gebaseerd op een momentopname vanuit een beperkt perspectief op hun ontwikkeling. Bovendien was de leerfunctie van het toetsprogramma laag. De toets werd enkel beschouwd als de afsluiting van het leerproces.

Wat hebben jullie gedaan?
Het afgelopen jaar hebben we in een pilot programmatisch toetsen uitgetest en geïmplementeerd in jaar 2 met de bedoeling volgend jaar volledig over te gaan met programmatisch toetsen. Het toetsprogramma wordt ondersteund door een digitaal portfolio waarin kwantitatieve en kwalitatieve feedback wordt verzameld op initiatief van de student. In het digitaal portfolio zijn feedbackformulieren beschikbaar die de student kan gebruiken om zichzelf te toetsen, om feedback te vragen aan peers, docenten, patiënten en anderen.

Wat zijn de eerste ervaringen?
De eerste ervaringen met programmatisch toetsen zijn positief. Studenten gaan op eigen initiatief aan de slag met het verzamelen van feedback. Toch vraagt het proces van feedback vragen, ontvangen, accepteren en gebruiken aandacht (Harrison, Könings, Schuwith, Wass & van der Vleuten, 2014):

• studenten vragen gemakkelijker feedback van peers dan aan studenten of werkveldbegeleiders (Maas, Sluijsmans, van der Wees, Heerkens & Nijhuis-van der Sanden, 2014);
• feedback van de docent wordt niet gezien als een ‘leermoment’, maar als een ‘beoordelingsmoment’ en studenten gunnen zichzelf niet de mogelijkheid om van fouten te leren (Sluijsmans & Kneyber, 2016);
• tot slot voelen docenten zich handelingsonbekwaam in de wijze waarop zij studenten feedback moeten geven. Bij de feedback op het handelen docenten vooral hun best om het ‘slagen’ voor de student zo groot mogelijk te maken, waardoor de student de eigen regie op- en verantwoordelijkheid voor het leerproces (onbedoeld) verliest (Ten Cate, Kusurkar &Williams, 2011).

Kortom, hoewel we erg enthousiast zijn over de verandering die we bij studenten tot op heden merken, zijn we er nog niet. Programmatisch toetsen is geen oplossing voor de paradigmashift die nodig is om studenten écht de focus te laten leggen op het leerproces. De overgang van toetscultuur naar feedbackcultuur vraagt ander gedrag van studenten en docenten, en een leeromgeving die deze cultuur stimuleert.

Literatuur

Harrison C., Könings K., Schuwirth L., Wass, V., & van der Vleuten C. (2014). Barriers to the uptake and use of feedback in the context of summative assessment. Adv Heal Sci Educ. 20(1):229-245.

Sluijsmans D, & Kneyber R. (2016). Toetsrevolutie: naar een feedbackcultuur in het voortgezet onderwijs. 43-58

Ten Cate O., Kusurkar R., & Williams G. (2011). How self-determination theory can assist our understanding of the teaching and learning processes in medical education. Med Teach.33(12):961-973.

Van Der Vleuten, C., Schuwirth, L., Driessen, E., Govaerts, M., & Heeneman, S. (2015). Twelve tips for programmatic assessment. Med Teach. 37:641-646.