Programmatisch toetsen: De ervaringen van een student

Datum: 9 februari 2021

Auteur: Emina Nakičević

Afgelopen jaren is programmatisch toetsen steeds meer in opkomst. Gelukkig worden meer en meer ervaringen en onderzoeksresultaten gedeeld, waar wij allen weer van kunnen leren. Zie je toetsen als iets om van te leren? Wil je de student meer verantwoordelijkheid geven over zijn/haar leerproces? Lees dan vooral verder om meer te zien of programmatisch toetsen iets voor jouw studenten is!

Voor concrete handvaten voor programmatisch toetsen verwijs ik je door naar het boek Programmatisch Toetsen (Baartman, Schilt-Mol & Van der Vleuten, 2020). In dit blog vertelt Lejla over haar ervaringen met programmatisch toetsen. Voorafgaand sta ik nog even stil bij enkele uitgangspunten en randvoorwaarden voor de invoering van programmatisch toetsen.

Programmatisch toetsen: wat is het ook alweer?

Randvoorwaarden implementatie programmatisch toetsen

Ten eerste dien je één gezamenlijke visie te hebben op leren. Je moet weten waarom je kiest voor programmatisch toetsen en waarom past het bij de opleiding en het beroep waartoe je opleidt.
Wees je sterk bewust van de eindkwalificaties van de opleiding als ruggengraat voor de inrichting van het onderwijs en de toetsing. Met andere woorden: je moet weten wat je wil zien van de student, wat een student moet kennen en kunnen om het beroep goed uit te kunnen oefenen. Je gaat dus denken vanuit beroepsbekwaamheid, waarbij je vakoverstijgend met je collega’s vanuit het beroepsbeeld gaat bepalen welke leeractiviteiten bijdragen aan het realiseren van de beroepsbekwaamheid.
Formatief evalueren en/of het doorlopen van de feedbackcyclus is voorwaardelijk. Je moet als docent activiteiten inzetten om goed zicht te krijgen op de ontwikkeling van de student om daar gerichte feedback op te kunnen geven. Er vindt dus een verschuiving plaats van kennis aanbieden en leren voor de toets naar sturen op het leerproces en toetsen om te leren.

Wat betekent dit voor de docent?

Wil je met programmatisch toetsen aan de slag gaan, dan is het van belang om toetsing niet te zien als afsluiting van het onderwijs, maar als een integraal onderdeel van het onderwijs.
Concreet heeft dit de volgende gevolgen voor de docent:

De rol van de docent verandert van de ‘docerende’ naar de ‘coachende’ docent;
De focus van ‘lesgeven’ wordt verlegd van ‘kennis aanbieden’ naar ‘sturen op het leerproces’.

Alleen al deze twee genoemde punten vragen om een mindshift en daarbij om professionalisering van docenten. Het is van belang om met elkaar een leercultuur te creëren. En voor docenten betekent dit met elkaar van de volgende punten iets vinden:

Sturen versus loslaten: wanneer vertel je zelf iets en wanneer stel je vragen waardoor studenten zelf op onderzoek uit gaan en leren? Het is belangrijk als team een eenheid te vormen. Je wil het zo inrichten dat de student de regie kan nemen over zijn ontwikkeling, maar niet dat je de student aan zijn ‘lot’ overlaat. Dit vraagt iets van jou als professional.
Hoe stel je de juiste vragen? Hoe gaan we om met studenten (teambreed)?
Hoe geef je effectief feedback? Het geven van betekenisvolle feedback is erg belangrijk.
Welke didactische keuzes maken we op basis waarvan we het curriculum inrichten?
Het is belangrijk om te weten wat een datapunt is en hoe je die informatie op juiste waarde kunnen schatten. Om datapunten te kunnen bepalen, dien je heel goed te snappen wat een betekenisvol moment is in de ontwikkeling naar beroepsbekwaamheid, en hoe je dat vervolgens als totaal inricht.
Het leren en toetsen wordt als een samenhangend geheel gezien.

Lejla (19) is tweedejaars studente Ergotherapie aan Hogeschool Rotterdam.

Op deze opleiding wordt gewerkt met programmatisch toetsen. Hieronder zie je de geformuleerde leerresultaten van een datapunt met daarbij aangegeven wanneer iets goed aangetoond is (groen) en minder (rood).
Aan de student wordt gevraagd een minimum aantal feedbackformulieren per datapunt te verzamelen. De student zelf dient balans te houden tussen de kwaliteit (hoe hoog scoor ik) en de hoeveelheid verzamelde feedback per datapunt. Er is een minimum aantal feedbackformulieren die je per datapunt dient te verzamelen om deel te nemen aan een validatietoets.
Een validatietoets is de verzameling van je datapunten die je hebt aangetoond inclusief feedback, verwerkt in een score. Ze werken hierbij met het programma ‘Scorion’ dat een mooi overzicht geeft van hoe je er als student voor staat.

Voorbeeld datapunt opleiding Ergotherapie Hogeschool Rotterdam:

Dit is Lejla’s ervaring met programmatisch toetsen:

Wat levert programmatisch toetsen jou op?

Het motiveert mij omdat ik continu bezig ben. Als je een bepaalde score krijgt op de manier waarop je iets uitvoert, doet dat iets met je. Je hebt zelf in de hand hoe je te werk gaat, dat motiveert. Deze manier van te werk gaan blijft in je routine, omdat je continu bezig bent om iets te doen. Ik heb het gevoel dat ik hierdoor beter leer wat ik moet doen/ hoe ik moet handelen in die diverse situaties door de verschillende datapunten. Dit kun je zelfs inzetten bij familie/vrienden/ werk etc. Je bent namelijk continu aan het reflecteren op je handelen en kennis aan het opdoen.

Door werken met datapunten merk ik dat ik meer kennis opdoe in de praktijk. Dit gaat niet alleen om een snuffelstage of vrijwilligerswerk. De simulatiemomenten op school bevatten 1/3 van de datapunten die je verzamelt. Alles wat je theoretisch leert, koppel je aan een casus. Dus je laat in je handelen ook zien dat je de theorie beheerst.

Vertelt je docent jou wat je moet doen of stellen ze jou vragen?

Docenten gaan pas diep in op jouw manier van handelen als je erom vraagt. Wanneer je zelf om feedback vraagt, gaan docenten moeite voor je doen.
Docenten reageren snel. We werken nu met teams en ook daarin is een hele duidelijke structuur.

Van wie ontvang je feedback en wat betekent dat voor jou?

Feedback kan je ontvangen van je docent, peers, werkveld en overige. Onder overige kan een simulant vallen, of een organisatie die je bij een praktijkassessment ondersteunt. Dit kan een familielid of cliënt zijn.
Feedback verschilt van wie je het krijgt. De een is kritischer dan de ander. De docent is meer ervaren dan een student. Maar ook aan peerfeedback heb je veel, omdat je allemaal op het zelfde niveau zit en je kan leren van de verschillende ‘kijk’ die je peer heeft op het aantonen van een datapunt.
Ik vind feedback heel nuttig omdat ik zie wat ik wel en wat ik niet goed doe. Dat wat ik goed doe behoud ik. Dat wat ik niet goed doe, verbeter ik aan de hand van feedback. Als ik niet weet op welke manier ik iets moet verbeteren, als ik niet genoeg heb aan de feedback die ik op papier heb ontvangen dan vraag ik om extra feedback. Je mag zoveel feedback vragen op een datapunt als je wilt. Je kan je focussen op veel/weinig datapunten of focussen op een zo hoog mogelijke (groene) score. Je moet zelf balans kunnen houden met hoeveelheid verzamelde datapunten en de kwaliteit van je inhoud.

Wat betreft feedback, school vraagt ook om feedback. Er worden studentarena’s georganiseerd en iedere student krijgt een vragenlijst die je moet invullen. Daarbij krijg je vragen over omgang docenten studenten, structuur, manier van lesgeven, verhouding praktijk en leren etc. Om het kwartaal wordt er 2 uur lang met klassenvertegenwoordigers besproken wat goed gaat/wat niet goed gaat. Dit is heel goed georganiseerd, omdat docenten daadwerkelijk iets met de feedback doen.

Heb jij ook te maken met de invoering van programmatisch toetsen? Deel je ervaring hieronder, dan kunnen we van elkaar leren!