Lerend kwalificeren – van verantwoorden naar ontwikkelen

Datum: 24 november 2025

Auteur: Natascha Rakić

In het mbo groeit de behoefte aan een integrale manier van beoordelen die recht doet aan het leren van studenten en aan de complexiteit van het beroep waarvoor zij worden opgeleid. Veel opleidingen zoeken naar manieren om onderwijs en toetsing sterker met elkaar te verbinden, om studenten meer eigenaarschap te geven en om de verantwoording over diplomering betekenisvoller te maken.

Lerend kwalificeren – voorheen bekend als Anders verantwoorden van het diplomabesluit – biedt hiervoor een samenhangend concept.

Deze blog vormt het eerste deel van een drieluik over lerend kwalificeren. In deze eerste blog zoomen we uit: wat ís lerend kwalificeren, wie zijn erbij betrokken, wat levert het op en welke stappen kunnen opleidingen zetten wanneer zij ermee aan de slag willen? In het tweede deel richten we ons op de docenten: hoe ziet lerend kwalificeren eruit in je les, in je leerroute en in het dagelijkse contact met studenten? Welke professionalisering vraagt dit? De derde blog richt zich op studenten: hoe verzamelen ze bewijzen, wanneer reflecteren ze ‘goed’ en welke voorwaarden hebben ze nodig om eigenaarschap te ‘voelen’ en nemen voor het leren en leren zichtbaar maken.

De kern van lerend kwalificeren

Lerend kwalificeren gaat over het nemen van beslissingen over (delen van) een kwalificatie, niet op basis van één afzonderlijk examen, maar op basis van een verzameling van bewijzen die gedurende het leerproces zijn opgebouwd. Deze rijkheid aan bewijzen verzameld in verschillende contexten toont aan dat de student de kerntaken en werkprocessen van het beroep beheerst. Een enkel bewijs leidt niet tot een zwaarwegende beslissing; pas in de samenhang van de rijkheid en variatie van bewijzen ontstaat een holistisch oordeel van de gemaakte ontwikkeling.

Binnen dit concept hebben opleidingen en studenten ruimte om te bepalen op welke wijze de kwalificatie kan worden aangetoond. De toetsvorm is dus vrij, zolang deze past bij de leerroute van de student en bijdraagt aan betekenisvol leren. De examenleverancier blijft verantwoordelijk voor het borgen van de eindkwaliteit, maar bepaalt niet de toetsvorm. Daarmee verschuift de nadruk van controle naar onderwijskundige verantwoordelijkheid.

Een ontwikkelingsgericht beoordelingskader

Lerend kwalificeren is gebaseerd op een visie waarin toetsing en leren met elkaar in samenhang zijn. Het uitgangspunt is de kwalificatie: wat moet de student uiteindelijk kunnen in de beroepspraktijk? Aan het begin van een leerperiode maakt de student inzichtelijk wat die al beheerst en wat nog ontwikkeld moet worden.

Kritische beroepssituaties vormen hierbij het vertrekpunt. In deze situaties laat de student zien hoe die leert, handelt en reflecteert in contexten die kenmerkend zijn voor het beroep. Dit hoeft niet altijd groot en complex te zijn: docenten kunnen dergelijke situaties ook kleinschalig de klas in halen.

Voorbeeld: kritische beroepssituatie in de klas

In een logistiek opleiding krijgen studenten de opdracht om binnen één lesuur een spoedopdracht aan te nemen, te plannen en terug te koppelen aan een klant. De docent observeert op enkele kernindicatoren en studenten reflecteren kort: wat deed ik? Wat zegt dit over mijn vakmanschap? Zou dit als bewijs kunnen dienen?

Zo ontstaat betekenisvol bewijs als onderdeel van de gewone les, zonder extra belasting.

Door het verzamelen van feedback van verschillende betrokkenen – docenten, praktijkbegeleiders, medestudenten – verkrijgt student een rijk beeld van eigen ontwikkeling. Beoordelen en waarderen lopen hierbij samen: het gesprek over leerervaringen levert zowel een oordeel op (feedback) als richting voor verdere groei (feed forward).

De onafhankelijke besliscommissie neemt uiteindelijk, op basis van deze verzameling bewijzen en adviezen, een integrale beslissing over de kwalificatie. Deze commissie is onafhankelijk en waarborgt de consistentie en betrouwbaarheid van het proces.

Randvoorwaarden en gezamenlijke verantwoordelijkheid

Lerend kwalificeren vraagt om een gedeeld begrippenkader tussen alle betrokkenen: docenten, studenten, praktijkbegeleiders en examencommissies. Iedereen moet dezelfde taal spreken en dezelfde criteria hanteren bij het waarderen van bewijzen.

Ook is het van belang om tijdig de examencommissie als critical friend te betrekken bij de inrichting van lerend kwalificeren in onderwijs en examinering. Zo kan zij meedenken over de onderbouwing van kwaliteitsbesef en de inrichting van besluitvorming.

De feedback is cruciaal voor het leerproces en de kwaliteit van bewijzen. Feedback moet gericht, inhoudelijk en bruikbaar zijn, en vraagt om feedbackgeletterdheid van alle betrokkenen. De examenleveranciers zoals Prove to Move ontwikkelt hiervoor samen met onderwijspartners instrumenten, zoals een begrippenlijst, beslisformulieren, feedbackformats en een studenthandleiding. Momenteel wordt gewerkt aan trainingen in feedbackbekwaamheid voor studenten, docenten en praktijkbegeleiders.

De opbrengst van lerend kwalificeren

Voor opleidingen betekent lerend kwalificeren dat onderwijs en toetsing meer in samenhang zijn. Studenten krijgen inzicht in hun eigen ontwikkeling en ervaren meer eigenaarschap. Docenten kunnen hun onderwijs betekenisvoller vormgeven, en de beroepspraktijk wordt actief betrokken bij leren en waarderen.

De focus verschuift van het afleggen van afzonderlijke toetsen naar het ontwikkelen van vakmanschap in samenhang. De beslissing over diplomering wordt daarmee een zorgvuldige en transparante afweging, gebaseerd op meerdere perspectieven en een rijke set aan bewijzen.

Aanbevelingen voor opleidingen

Formuleer een gedeelde visie op hoe onderwijs en examinering integraal samenkomen.
Maak gezamenlijk de keuzes over het ontwerp, de uitvoering en de evaluatie van lerend kwalificeren.
Bespreek en leg helder vast welke rollen, taken en verantwoordelijkheden alle betrokkenen hebben.
Voer het gesprek met teams en examencommissies over wat ‘voldoende bewijs’ is.
Begin klein, bijvoorbeeld met één onderwijseenheid of certificaat, en bouw van daaruit verder.
Investeer in feedbackgeletterdheid van studenten, docenten en praktijkbegeleiders.
Maak het besluitvormingsproces transparant, kalibreer en evalueer structureel.
Sluit aan bij landelijke netwerken om tools, inzichten en ervaringen te delen.

Lerend kwalificeren vraagt tijd, samenwerking en een gedeelde professionele verantwoordelijkheid. Maar het resultaat is onderwijs waarin we studenten niet alleen kwalificeren, maar ook leren kwalificeren – stap voor stap, met groeiend eigenaarschap en vertrouwen in hun eigen vakmanschap.