Drie stappen om uitval door depressie te voorkomen!

Depressie. Een zwaar onderwerp? Uiteraard, depressie is een ernstige aandoening. Daar weet ik als toegepast psycholoog en ervaringsdeskundige álles van. Tevens is er de ‘bright side’: er zijn effectieve preventiemethoden waar onderwijsinstellingen en studenten van kunnen profiteren.

En waarom wil ik het hier met je over hebben? Nou;

• Ten minste 10% van onze studenten lijdt aan depressie/depressieve klachten, blijkt uit onderzoek van overheden en de GGZ.
• Het is aannemelijk dat dit percentage stijgt, gezien de voorspelling van de Wereldgezondheidsorganisatie dat depressie binnen enkele jaren volksziekte nummer één is.
• Ook onze eigen GGZ signaleert een stijgende lijn in het voorkomen van depressie, waarbij studerende jongeren een risicogroep vormen.
• Uit onderzoek van de Landelijke Studenten Vakbond naar het vóórkomen van psychische klachten bij HBO/WO studenten, gaf liefst 49% aan psychische klachten te hebben of te hebben gehad. Depressie/depressieve klachten bleken veruit de meest gerapporteerde problematiek.

Heb je trouwens de TV spotjes van de depressiecampagne van het Ministerie van VWS al gezien? Hierin worden jongeren met depressie in beeld gebracht en de website omgaanmetdepressie.nl gepromoot. Dit omdat ook de politiek doordrongen is van de omvang en vergaande negatieve gevolgen van depressie. Depressie is dus met recht een onderwerp dat aandacht behoeft. Oók in het onderwijs.

Want wat doet depressie met een student?

Een student met depressie is altijd moe. Hij is continu gespannen, kan zich moeilijk concentreren, niet goed nadenken en heeft veel moeite met het maken van keuzes. Hij maakt zich veel zorgen waardoor hij vaak slecht slaapt, of hij slaapt door zijn vermoeidheid juist heel veel, wat zijn denk- en concentratievermogen verder doet afnemen. Hij vraagt zich constant af of hij het allemaal wel goed doet, of het allemaal wel de moeite waard is, en misschien zelfs…of hij zelf wel de moeite waard is. Hij interpreteert tegenslag voornamelijk als persoonlijk falen, waardoor hij gevoelens van schuld en/of schaamte (= minderwaardigheid) ontwikkelt.

Dit alles zorgt ervoor dat zijn motivatie om te presteren afneemt en er blokkades onstaan in de omgang met anderen. Dit werkt faalervaringen in de hand, welke de depressieve gedachten en gevoelens weer versterken. Zo ontstaat een vicieuze circel van negativiteit en vermoeidheid, waarbij de kans op vermijding van school(taken) en sociale activiteiten levensgroot is. Ook leidt het niet zelden tot middelenmisbruik.

Tja…met depressie wordt een studie volgen een hel(s)e klus. En dat blijkt wel uit de volgende bevinding:

→ Uit onderzoek van Hogeschool Windesheim onder hun eigen studenten, blijkt dat van een scala aan belemmerende factoren die studenten in hun studie ervaren, depressie de grootste voorspeller van studievertraging en -uitval is.

Deze problematiek vormt dus, naast het persoonlijk leed dat ermee gemoeid gaat, een serieuze financiële verliespost voor de onderwijsinstelling. Tevens, door depressie vloeit er veel potentie uit ons onderwijs weg. Gelukkig heeft het Trimbos Instituut goed nieuws!

→ Bij een eenmalige preventieve activiteit neemt het aantal nieuwe gevallen van depressie af met 15% tot 30%. Vindt de depressiepreventie plaats als stepped care, dan neemt het aantal nieuwe gevallen af met 50%.

Mijns inziens doet een onderwijsinstelling er goed aan om depressiepreventie als pijler van het zorgbeleid in overweging te nemen.

Preventie in drie stappen

Welke stappen kunnen we dan nemen om depressie bij studenten terug te dringen?

Middelen en methoden

Er is een scala aan mogelijkheden om een preventiebeleid vorm te geven. Ik geef per stap een aantal voorbeelden ter inspiratie:

Psycho-educatie (stap 1)

• Docententraining ‘Depressie signaleren’.
• Voorlichting voor studenten;

◦      wat is depressie?

◦      wat zijn oorzaken en gevolgen?

◦      wanneer, hoe en waar vraag je hulp?

• verspreiden informatiebrochure + zelftest onder studenten

Bespreekbaarheid bevorderen (stap 2)

• Docententraining gespreksvaardigheden: ‘Eerste Hulp bij Depressie’
• Vertonen en bespreken: een documentaire over depressie (er zijn er een aantal die voor en door jongeren zijn gemaakt, dit verdient de aanbeveling)
• Activiteiten ter destigmatisering zoals, bijv. een flyer-/postercampagne

Faciliteren van laagdrempelige hulp (stap 3)

• online portal voor docenten en studenten: informatie, zelftests en links naar hulp – diverse scholen werken hieraan, waaronder Hogeschool Windesheim.
• Lotgenotengroepen – succesvol op Hogeschool Rotterdam
• Mindmates: een ondersteunend netwerk van en voor studenten met depressieve klachten – succesvol op KU Leuven
• beschikbaar stellen van een gespecialiseerde hulpverlener

En wat kun je als docent doen?

Jij kunt veel voor studenten met depressie of depressieve klachten betekenen. Stel, een student vertelt jou over zijn depressie of depressieve gevoelens. Of jij vermoedt dat een student deze heeft. Wat zijn dan de belangrijkste do’s en don’ts?

Do’s!

• Toon interesse en laat merken dat je hem wilt begrijpen. Dit doe je door open vragen te stellen die je student uitnodigen te vertellen.
• Erken het probleem en beaam dat zijn situatie lastig voor hem moet zijn.
• Vraag hem waar hij behoefte aan heeft.
• Vertel wat jij wel en niet voor hem kunt doen.
• Vertel welke mogelijkheden voor hulp er zijn.
• Vraag op een later tijdstip eens uit jezelf hoe het met hem gaat.

Zo geef je de student het gevoel dat je echt naar hem luistert, dat je zijn problemen serieus neemt en dat hij er niet alleen voor staat. Daarmee help je hem al heel veel.

Don’ts!

• Bagataliseren van zijn problemen – “Dat heeft iedereen weleens.” “Het gaat vanzelf wel over.” Etc.
• Ongevraagd advies geven – Advies, hoe goed bedoeld ook, komt op mensen met depressie snel over als kritiek. Het impliceert immers dat de manier waarop hij het nú doet niet goed is. En hij is al onzeker. Meedenken mag uiteraard! Benoem dan dat je probeert met hem mee te denken.
• Je eigen eventuele ongemak met het onderwerp proberen te verbergen – Dit valt meestal op en geeft de student het gevoel dat hij of het onderwerp raar of eng is. Benoem liever dat je even niet weet wat je moet zeggen. Je student is eerlijk tegen jou. Wees ook eerlijk tegen hem.

Tot slot

Twee Gouden Regels voor effectieve depressiepreventie:

1. Breng de problematiek in de openheid.
2. Stel specialistische en eenvoudig bereikbare hulp ter beschikking.

Dan kunnen studenten goed geholpen worden zodat zij er hun studie niet voor op hoeven geven en kunnen werken aan een stevige vakinhoudelijke én mentale basis voor de toekomst.

Vind jij depressiepreventie ook een relevant onderwerp voor het onderwijs? Welke obstakels en mogelijkheden zie je hiervoor op jouw school? Ik hoor het graag, dus laat gerust je reactie achter!

Linda Straatman

Toegepast psycholoog

& Ervaringsdeskundige Depressie