Waarom studenten het lekker toch niet doen…!

Een introductie op het OVK-model van Transactionele Analyse

Bij de coaching van een aantal docenten hoorde ik onlangs de volgende twee gesprekssituaties naar voren komen: beide docenten hadden een studieloopbaangesprek met één van hun studenten maar hadden allebei geen tevreden gevoel over de effectiviteit van hun gesprekken.

Eén docent vertelde: ‘ik doe echt alles voor deze student; ik regel z’n stage, heb het boekenfonds voor hem kunnen regelen en heb zelfs een studeerschema voor hem gemaakt, maar ik krijg hem maar niet aan de gang, hij doet niks…’

De andere docent gaf het volgende aan: ‘Ik laat hem (de student) steeds merken hoe belangrijk het is om zijn werk serieus te doen, hoe belangrijk en nodig het is dat hij z’n huiswerk en opdrachten maakt en dat ik vind dat hij dat ook zou moeten kunnen want hij is er slim genoeg voor! Maar ik voel alleen maar een anti-houding naar me en het lijkt wel of hij steeds minder gemotiveerd is om nog iets te doen…’

Een herkenbaar probleem voor waarschijnlijk de meeste docenten en studieloopbaanbegeleiders: je wil je studenten motiveren door zaken voor ze te regelen, door ze te wijzen op hoe belangrijk het allemaal is of soms door enige pressie (‘het móét gewoon!’), maar je krijgt ze maar niet gemotiveerd, ondanks al je goede bedoelingen.

Heb je je wel eens afgevraagd hoe een student jouw ‘goede bedoelingen’ zou kunnen ervaren? En dat die goede bedoelingen nou juist iets losmaken in de student waardoor je het tegengestelde bereikt van wat je voor ogen had? Hoe het komt dat zelfs een positief bedoelde opmerking in de klas zoals bijvoorbeeld ‘kom op, ik weet dat je het goed kunt’ niet zelden de reactie bij een student losmaakt in de trant van ‘ja, dat weet ik ook wel maar ik doe het lekker niet…’?

Het heeft vaak te maken met de onbewuste positie die we in ons hoofd innemen als we met anderen in gesprek zijn. Die onbewuste positie bepaalt direct de (ook onbewuste) positie van je gesprekspartner. Hier komt een onderdeel van Transactionele Analyse om de hoek kijken nl. het ouder-volwassen-kind model. Als je dat model bewust kunt maken geef je jezelf een heel krachtig instrument om gesprekken in te gaan met een vele malen hogere mate van effectiviteit; effectiviteit voor beide gesprekspartners!

Transactionele Analyse (TA) gaat er vanuit aangeleerde gedachtenpatronen in het verleden (bv zo hoort het, zo wil ik het, zo zou het moeten zijn) onbewust bepalend zijn voor besluiten die je neemt voor jezelf en voor anderen.

De TA onderscheidt drie ego-posities die in elk persoon verenigd zijn: de ouder, het kind en de volwassene. Deze drie posities ontstaan automatisch in de loop van het leven. De ouder positie die zegt hoe het allemaal zou moeten, de kind positie die zegt hoe je het allemaal zou willen en de volwassen positie die een neutrale en niet-oordelende positie inneemt. Je kunt ook nog verschil maken tussen een kritische ouder en een verzorgende ouder en het rebelse kind en het aangepaste kind. Vanuit deze posities kunnen transacties met de ander plaatsvinden.

Een transactie binnen de TA is een wederzijdse communicatie, waarbij er tegelijkertijd sprake is van waarneembare feitelijke communicatie maar ook van interactie op een onuitgesproken psychologisch niveau. Bijvoorbeeld: iets met een lieve stem zeggen, maar sarcastisch bedoelen.

Er wordt onderscheid gemaakt tussen de zogenaamde complementaire transacties en gekruiste transacties.

Complementaire transacties

In complementaire transacties is er sprake van een evenredige vorm van transacties. Bijvoorbeeld: een kind-kind transactie zoals aangegeven in het schematische voorbeeld. De praktische uitwerking daarvan kan de volgende korte dialoog zijn. De ene vraagt vanuit zijn kind-egopositie: “Wil je een snoepje?” en dan kan de ander vanuit zijn kind-positie reageren met: “Mmmmm, ik ben dol op snoep.” Hoewel het wat kinderlijk aandoet, is hier toch sprake van een evenredige en effectieve vorm van communiceren: een effectieve transactie.

Gekruiste transacties

In een gekruiste transactie is er sprake van een mismatch van egoposities. De ego-positie die de ene aanspreekt bij de ander, is een andere dan waar de ander bij de ene aan appelleert. In de schematische weergave wordt dat weergegeven als iemand die vanuit zijn ouder het kind in de ander aanspreekt, terwijl deze vervolgens reageert vanuit zijn kind en een appel doet aan het kind bij de ander. Bijvoorbeeld: Verzender vanuit ouder-positie: “Wil jij wel even snel je kamer opruimen”, daarmee de ander als zijn kind aansprekend. Ontvanger vanuit kind-positie: “Kamers opruimen is hartstikke stom!”, en deze doet daarmee een appèl op de verzender vanuit zijn kind-positie.

Gekruiste transacties worden in de TA beschouwd als niet effectief.

               Complementaire transactie                                     Gekruiste transactie

 Als we nu kijken naar de twee gesprekssituaties van eerstgenoemde docenten aan de hand van het O-V-K-model dan zou je kunnen zeggen dat in het eerste voorbeeld de docent in het gesprek automatisch de rol heeft gepakt van de zorgende ouder, nogmaals; met alle goede bedoelingen. Door echter in die positie te gaan zitten zorg je ervoor dat de ander heel makkelijk in een kindrol gaat zitten. In dit geval een kind wat zich lekker laat verzorgen; ‘waarom zou ik er moeite voor doen als de ander het allemaal voor me regelt?’

In het tweede voorbeeld gaat de docent onbewust in een rol als kritische ouder zitten; de ‘ik weet hoe het moet en hoe belangrijk het allemaal is’-rol. Als tegenreactie gaat de student hier bijna automatisch in een rebelse kindrol zitten; ‘daar heb je weer een ouder die zegt hoe ik het allemaal zou moeten doen…nou, mooi niet!’

Als je je bewust kunt maken van de positie die je hebt ingenomen (en dat kan bijvoorbeeld door simpelweg te concluderen dat je gesprek niet wil vlotten) kun je bewust gaan proberen om in de rol van de volwassene te komen. Een rol waarin je niet oordeelt en veroordeelt maar waarin je neutraal en uitnodigend naar de ander staat waarmee je een complementaire transactie uitlokt: door zelf in de volwassenpositie te gaan staan heeft de kindrol bij de ander geen nut meer en trek je de ander ook naar die volwassenpositie: de positie waarop je samen het verste komt!

Ik daag je uit om je komende gesprekken eens bewust te kijken of je in het gesprek in een onbedoelde ouderrol bent gaan zitten en wat dat voor een reactie teweegbrengt bij de student. Kijk eens of het je lukt de volwassenpositie in te nemen, de positie die niet zegt hoe het moet of die het allemaal wel oplost maar die de ander aan het denken zet. Om in die positie te komen zou je, als voorbeeld, gebruik kunnen maken van de volgende vragen:

• Hoe lukt het je om 1 stapje verder te komen?
• Stel dat ik het x (naam van een vriend) zou vragen, wat zou hij dan zeggen?
• Stel dat x (naam van een vriend) jou om advies zou vragen, wat zou jij hem dan adviseren?
• Wie kan jou daarbij helpen?
• Wat heb je nodig om…?
• Wie zou het eerste zien dat je 1 stapje verder zou zijn?
• Waaraan zou een ander jouw vooruitgang zien?
• Wat zie ik je doen als je een stap verder bent?

Je zult merken dat als jij jezelf ‘dwingt’ in de volwassene-rol te zitten en te blijven de student ook op die positie terecht komt: een positie waarop een gesprek effectief, constructief en bevredigend verloopt!

Meer weten?

Wil je weten wat Transactionele Analyse voor jouw opleiding kan betekenen? Hoe TA een perfecte aansluiting biedt bij gesprekstechnieken zoals mentor en SLB-gesprekken? Maar ook; hoe het je gaat helpen bij de onderlinge communicatie binnen het team? Neem dan gerust contact op e.heerkens@oabdekkers.nl of 06-53364496.

Echt nieuwsgierig geworden? Meld je dan aan voor de studiedag Transactionele Analyse op 31 oktober as. Een hele dag TA onder begeleiding van een TA-expert van het Summacollege voor een introductieprijs van €50,-!

Tot slot worden reacties in het reactieveld hieronder zeer gewaardeerd om jullie ervaringen met collega’s te delen!!