Dit moet iedere docent doen: bouwsteen 1 – Focus en Urgentie

Iedereen kent vast de volgende situatie uit zijn of haar eigen ervaringen in het onderwijs.

Docent voor de klas of collegezaal, druk vertellen, schrijven op het krijt- white- of digibord, de ene powerpointdia na de andere met allerlei grafieken en tabellen. Het rumoer neemt toe totdat de docent zegt: “dit is belangrijk voor de toets.”

Oké, denk ik, even goed opletten nu.

Wat volgt is een onsamenhangend verhaal waar geen kop of staart uit te halen is. Ik kijk nog even verbaasd om me heen en zie iedereen druk aantekeningen maken. Ik fluister naar mijn buurman: “wat is er nu belangrijk voor de toets?” Hij kijkt mij vervolgens met grote vragende ogen aan. Hij heeft duidelijk ook geen idee. Wat volgt is een les waarbij ik minimaal betrokken ben en waarvan ik denk: ik zie voor de toets wel, wat ik er nog van kan maken.

Wat gaat hier mis?

Mijn behoefte aan structuur, voorspelbaarheid en overzicht wordt vergeten. Ik kom in een onvoorspelbare (en voor mijn brein een stressvolle) omgeving en ben niet bezig met de inhoud van de les. Ik ben aan het zoeken naar aanknopingspunten en kijk hoe ik er tegen kan vechten (de docent zal dat ervaren als weerstand), kan vluchten (ik vertrek in de pauze) of bevriezen (ik haak af en kijk op mijn eigen scherm).

De docent is vergeten 2 cruciale didactische onderdelen in te bouwen: Focus en urgentie.

Focus

Wat gaan de studenten vandaag leren. Wat is het expliciete doel van vandaag? Wat is het onderwerp? Hoe gaan we het doel bereiken? Belangrijke vragen die altijd aan bod moeten komen. Hattie (2009) en Marzano (2003, 2016) vinden in hun meta-analyses positieve effectmaten (ES 0.57) wanneer focus op de leerdoelen expliciet aandacht krijgt.

Volgens Hattie voldoen de doelen van de les aan deze eisen:

• ze bevatten een expliciete omschrijving van hetgeen de studenten vandaag gaan leren;
• de omschrijving is uitgesplitst in oppervlakkige en verdiepende doelen;
• ze zijn uitdagend ten opzichte van het huidige niveau van kennis of vaardigheden;
• mogen gegroepeerd zijn maar niet teveel doelen in één les;
• ze worden gedeeld met de studenten.

Ter voorbereiding op iedere les zorg jij als docent dus voor een heldere omschrijving en uitwerking van de doelen, een manier om die doelen expliciet te delen met jouw studenten en een manier om te controleren wat het niveau van de studenten is ten opzichte van het huidige bekwaamheidsniveau. Valcke (2010) beschrijft leerdoelen als: “concreet observeerbare aanduiding van wat men nastreeft bij de instructie.”

De volgende vragen zijn te gebruiken om te zien of je focus in de les goed is voorbereid:

• Wat is het doel vandaag (haalbaar, concreet en inspirerend)?
• Hoe deel ik dit doel met mijn studenten?
• Welke werkvorm ga ik gebruiken om het huidige niveau van mijn studenten in kaart te brengen?
• Hoe ga ik testen of mijn studenten het doel van de les kunnen verwoorden?

De ultieme controlevraag voor jezelf is: 10 minuten na het begin van mijn les kunnen mijn studenten het doel van deze les actief en concreet onder woorden brengen.

Urgentie

Het tweede onderdeel dat je koppelt aan je leerdoelen is urgentie (Dochy, 2016). Urgentie creëert alertheid en alertheid verhoogt het rendement van leren.

De wetenschap die bij uitstek in staat is om te beschrijven hoe je urgentie bouwt in je verhaal is de marketing. Van Erkel (2016) geeft 8 verlangens aan die mensen in het leven nastreven. Het ontbreken van deze verlangens geeft mensen stress of angst. En zoals we uit neurofysiologisch onderzoek weten (Swaab, 2015) stopt bij angst en stress het denken en aan de andere kant wordt de alertheid van de prefrontrale cortex juist gestimuleerd door onze gelukshormonen die vrijkomen bij voorspelbaarheid, herkenning en ontspanning. Alle reden dus om in je lessen aan te sluiten bij de verlangens van jouw studenten.

(Van Erkel, 2016)

Door aan te sluiten bij de meest sterke verlangens van je studenten, worden ze alerter. Door die alertheid kunnen ze beter nadenken en is de kans op leren over de doelen van de les dus groter. In je lesvoorbereiding zoek je dus naar concrete aanknopingspunten van je doelen aan de verlangens van jouw studenten. Bovenstaande tabel kan daar bij helpen.

De ultieme controlevraag die bij urgentie hoort is: zijn mijn studenten na een half uur nog altijd actief en betrokken bij mijn les doordat ik aansluit bij hun belevingswereld, verlangens en motieven om te leren?

Wanneer je op de beide controlevragen enthousiast JA kunt antwoorden (en jouw studenten ook!) dan heb ik vertrouwen in de goede afloop van jouw les. Ik wil je uitnodigen om de komende week te experimenteren met Focus en Urgentie en je ervaringen te delen in het reactieveld hieronder.

Bronnen:

Dochy, F., Berghmans, I., Koenen, A., & Segers, M. (2016). Bouwstenen voor high impact learning. Amsterdam, Nederland: Boom uitgevers.

Erkel, A. v. (2016). Maak ze gek! Culemborg, Nederland: van Duuren Management.

Hattie, J. (2009). Visible learning. London, England: Routledge.

Marzano R.J., e.a. (2016). Betrokkenheid! Rotterdam, Nederland: Bazalt Educatieve uitgeverijen.

Marzano, R. (2003). What works in schools. Translating research into action. Alexandria, USA: ASCD.

Swaab, D. (2015). We zijn ons brein. Amsterdam, Nederland.

Valcke, M. (2010). Onderwijskunde als ontwerpwetenschap. Gent, België: Academia Press.