Je leert niet voor de school maar voor het leven!

Non scholae sed vitae discimus – Je leert niet voor de school maar voor het leven

bron: Seneca[1] – Filosofie op de praktijk van het leven

De bekende spreuk van Seneca uit het begin van onze jaartelling is actueler dan ooit. Docenten en studenten snappen deze uitspraak vanuit hun ‘gezond verstand’ meteen. Het wordt dan ook op veel scholen als motto gebruikt. Toch hoor ik veel studenten zeggen dat zij vaak niet gemotiveerd zijn en vooral leren voor de school mede omdat het voor hen niet altijd duidelijk is wat de toegevoegde waarde is van lessen en toetsen. Docenten hoor ik verzuchten dat studenten alleen maar in beweging komen voor het halen van een toets.

De stelling van Seneca is actueler dan ooit omdat we niet altijd meer weten voor welke beroepen we precies opleiden, er steeds bredere vaardigheden en kennis gevraagd worden (21st century-skills) en de kennis steeds sneller veroudert. Het lijkt vanzelfsprekend dat het onderwijs juist nú op dat leven is (in)gericht. Dat we studenten uitdagen in leeractiviteiten en in gedrag dat zij voor het (werkende) leven nodig hebben. Of zoals onder andere Ryan en Deci (2000) beweren: Studiesucces wordt waarschijnlijker wanneer studenten betekenis vinden of een doel hebben in hun onderwijservaring. Wanneer studenten relevante verbindingen ervaren of leren leggen tussen dat wat ze in de klas leren en hun toekomstige (professionele) leven.

Door de digitale techniek is alle kennis ook op een andere wijze te verzamelen dan alleen op school, denk aan de razendsnelle ontwikkelingen van AI. De afleidingen vanuit het online-leven zijn levensgroot en docenten worstelen steeds meer met het motiveren van studenten. Die dan ook vaak wegblijven of uitvallen.

We zijn ergens de weg kwijt geraakt. Op welke wijze maken we de leeractiviteiten meer betekenisvol voor studenten, voor het leven? Hoe moet het leren en opleiden er dan uitzien in de toekomst? We zouden kunnen beginnen om meer aan te sluiten bij het leven van studenten in het hier-en-nu. Dat ze in beweging komen omdat ze graag, door hen ervaren, problemen willen oplossen.

Uit het constructivisme is de theorie afgeleid dat je studenten zoveel mogelijk moet activeren om hun eigen kennis te construeren en daarbij aansluiten bij hetgeen ze al weten en kunnen. Maar de kern van het probleem ligt ook ergens anders; studenten leren ‘voor later’(Volman, 2006). School was ooit een praktische oplossing om kinderen basisvaardigheden bij te brengen die ze hun verdere leven nodig zouden hebben, maar het verwerven hiervan komt vaak neer op het inprenten van feiten, abstracte formules en het droog trainen van vaardigheden. Studenten kunnen zich niet voorstellen wat ze later met deze kennis en vaardigheden kunnen doen.

Perkins en Salomon schreven in 1992 al een onderzoek over de Transfer of Learning. Ofwel het concept dat de overdracht van kennis en vaardigheden van de ene context naar de andere beschrijft. Volgens Perkins en Salomon is het voor docenten belangrijk om te focussen op de diepere principes achter de kennis die zij onderwijzen, zodat studenten leren om patronen en overeenkomsten te herkennen tussen verschillende situaties. Dit helpt studenten om de geleerde kennis en vaardigheden toe te passen in nieuwe en onbekende contexten. Gebruik hiervoor situaties, problemen en hiaten die studenten bezien en denk daarbij als docent na wat belangrijk zal zijn in de verre toekomst voor studenten. Hierbij geldt het ‘just-in-time principe’: het moet voor nu belangrijk zijn, niet voor later. Waar zit de urgentie voor de student, nu vandaag? Een onderzoeksles over statistiek, bijvoorbeeld, heeft wellicht meer kans van slagen als studenten de statistiek kunnen toepassen op een voor hen actueel probleem of gevoeligheid in het nu, of  door het bijvoorbeeld toe te passen op de buurt waar ze zelf wonen, of wellicht kunnen de studenten zelf passende en voor hen relevante context erbij zoeken, wat zouden zijzelf nader willen onderzoeken? Geef geen droge statistiekles, en laat studenten geen statistiekkennis reproduceren op een toets zonder een voor hen betekenisvolle context. Het gedrag dat je wilt zien van de student moet terugkomen en vertaald worden in de toets.

Ik ben deze blog begonnen met een, voor mij, nogal urgent probleem: hoe houden we studenten gemotiveerd om te willen leren voor het leven? Een belangrijk probleem lijkt mij, en is er een hiaat tussen de werkelijke en wenselijke situatie. Voor mij een duidelijke ervaring dat dit probleem dringend opgelost moet worden en genoeg voor mij om in beweging te komen en er meer van te willen weten. Iets wat wij onze studenten graag gunnen, die noodzaak om te bewegen, nieuwsgierig worden, te willen leren. Ik nodig je dan ook uit om de lessen die je komende week maakt en geeft te toetsen: welke urgentie is er voor de student? Ga in zijn of haar schoenen staan, bevraag ze, confronteer ze, overleg met je collega’s. Docentschap bestaat uit meer dan alleen lesgeven, het gaat om het creëren van een uitdagende levendige leeromgeving. Leer ze te leren voor het leven en niet voor de school!

Tot slot een aantal tips om de Transfer of Learning te bevorderen:

1. Contextualiseer de Leerstof: Maak de leerstof relevant voor de real-life situaties van studenten. Door lesinhoud te verbinden met echte problemen of scenario’s, wordt het voor studenten gemakkelijker om de waarde van hun leren te zien en hoe ze deze kennis in verschillende situaties kunnen toepassen.
2. Leer Metacognitieve Vaardigheden: Leer studenten nadenken over hun eigen denkproces. Dit houdt in dat ze leren plannen, monitoren, en evalueren van hun eigen leerproces. Metacognitie speelt een cruciale rol bij het bevorderen van de transfer, omdat het studenten in staat stelt om bewuster om te gaan met hun leerproces en dit aan te passen aan nieuwe contexten.
3. Gebruik Diverse Onderwijsmethoden: Varieer in didactische aanpak en gebruik verschillende onderwijsmethoden om dezelfde concepten te onderwijzen. Dit kan variëren van directe instructie en discussie tot projectgestuurd leren en samenwerkend leren. Diverse methoden helpen studenten om concepten vanuit verschillende perspectieven te zien en te begrijpen, wat de transfer bevordert.
4. Reflectie en Zelfevaluatie: Stimuleer regelmatige reflectie en zelfevaluatie. Vraag studenten om na te denken over hoe ze de geleerde concepten in andere situaties kunnen gebruiken en moedig ze aan om zelf voorbeelden te bedenken waar de leerstof toepasbaar zou kunnen zijn.
5. Maak Verbindingen Tussen Vakgebieden: Moedig studenten aan om verbanden te leggen tussen verschillende vakgebieden en disciplines. Dit helpt hen om te zien hoe kennis uit het ene gebied kan worden toegepast in een ander gebied, wat de transfer bevordert.

Ben je benieuwd naar meer praktische strategieën en wil je up to date blijven van alle nieuwe ontwikkelingen in het onderwijs? Schrijf je dan in voor onze maandelijkse nieuwsbrief en werk samen mee aan excellent beroepsonderwijs!

Gebruikte bronnen:

Perkins, D. N., & Salomon, G. (1992). Transfer of learning. International encyclopedia of education, 2, 6452-6457.
Ryan, R.M. & Deci, E.L. (2000). Intrinsic and Extrinsic Motivations. Classic definitions en new directions.  Contempory and Educational  Psychology 25, (1), 54-67
[1] Romeins filosoof 5 voor CHr-65 na CHr
Volman, M. (2006). Het ‘nieuwe leren’: oplossing of nieuw probleem?. Pedagogiek, 26(1), 14-25.