Programmatisch toetsen; hoe zat het ook weer?

Datum: 9 december 2021

Auteur: Emina Nakičević

We beginnen; curriculum(her)ontwerp is in volle gang. Ergens zijn ontwikkelgroepen bezig met het uitwerken van lessen voor een eerste leerjaar. Over toetsen is nog niet (voldoende) nagedacht. Je hoort dat er vanuit de staf het beleid is om programmatisch te gaan toetsen. Je hebt geen idee wat het inhoudt. Je leest de informatie op intranet. Daarin wordt doorverwezen naar allerlei linkjes, video’s, artikelen, boeken. Daar heb jij toch helemaal geen tijd voor? Het enige wat duidelijk is, is dat er een andere manier van toetsen gevraagd wordt. Je begint van alles te roepen, zit in de weerstand merk je aan jezelf. Maar waarom eigenlijk? Weet je eigenlijk wel waar het over gaat?

In deze blog schets ik in het kort de bedoeling en betekenis van programmatisch toetsen in het leren.

De uitgangspunten

Er is veel bedacht en geschreven rondom programmatisch toetsen. In essentie komt programmatisch toetsen neer op de volgende uitgangspunten:

De leeropbrengsten vormen de ruggengraat van het toetsprogramma. Leeropbrengsten zijn de vertaling van het kwalificatiedossier of eindkwalificaties in wat de student moet laten zien in gedrag binnen welke context. Deze leeropbrengsten heb je vooraf geformuleerd.
Het inzicht in de ontwikkeling van de student ontstaat door een mix aan verschillende datapunten. Denk hierbij aan feedback en andere bewijzen waarmee de student aan kan tonen dat hij/zij een leeropbrengst of daaronder vallende leerdoelen beheerst.
Elk datapunt is feedbackgericht en kent geen zak/slaagbeslissing.
Er is een constante dialoog over het gebruik van feedback voor zelfsturing. Deze dialoog vindt voornamelijk tussen de student en studieloopbaanbegeleider of coach plaats.
Het aantal datapunten en de zwaarte van beslissing zijn in balans. Dat betekent dat je niet op basis van één datapunt een beslissing neemt.
Words vs scores: het eindoordeel is een menselijk oordeel op basis van voldoende beoordelaarsexpertise. Er wordt dus geen conclusie getrokken enkel op basis van een cijfer van een toets. Maar meerdere bewijsstukken, verzamelde feedback en gesprekken.

Mocht je meer informatie over de uitganspunten willen; zie mijn leestips.

Meerwaarde voor het leren

Waarom zou je programmatisch willen toetsen? Als je het beredeneert vanuit de functie van toetsen, dan zien we de volgende voordelen:

Leerfunctie van toetsen
- Studenten hebben een actieve rol in het leerproces en invloed op de kwaliteit van bewijzen (datapunten).
- Studenten gebruiken feedback om hun leerproces te sturen; fouten maken hoort er dus bij.
- Door te werken vanuit leeropbrengsten, weet de student veel beter:
  - waartoe hij leert;
  - waar hij staat in het leren t.o.v. het einddoel;
  - welke stappen nog nodig zijn om de resultaten te behalen.

Selectiefunctie van toetsen: Het besluit voor het toekennen van (studie)punten is gebaseerd op een veel completer beeld van het functioneren en niveau van de student. Hierdoor zijn de besluiten betrouwbaarder en meer valide dan een besluit dat gebaseerd is op een moment-opname door middel van bijvoorbeeld 1 of 2 grote toetsen.

Voorwaarden voor succes/realisatie

Programmatisch toetsen voer je niet zomaar in. Het vergt het volgende:

Het vereist specifieke kennis en vaardigheden van docenten
- Het is geen recept maar een concept, hier moet je als team in investeren. Vanuit visie.
- Proces van voortdurend dialoog en pragmatische keuzes maken. Dat betekent dat je het invoeren van programmatisch toetsen samen moet aanpakken waarbij je vaak met elkaar in gesprek moet om af te stemmen om weloverwogen keuzes te maken.
- Randvoorwaarde voor implementatie is stevige gezamenlijke (opleidings- en team) onderwijskundige kennisbasis over de principes die horen bij programmatisch toetsen. Denk aan: kennis over leren, zelfsturing, formatief handelen feedback, toetsing en curriculum ontwerp.
Rekening houden met door elkaar lopen van beoordelen en leren
Omdat we uit een toetscultuur komen, en als we die toetshouding ook blijven behouden (als docent), dan zou het effect kunnen zijn, dat studenten zich altijd beoordeeld voelen. Dat heeft effect op de leerresultaten. Dit is afhankelijk van de kwaliteit en manier waarop de feedbackcyclus wordt ingezet als leermiddel. Het is dus belangrijk dat er continu gelet wordt op de bedoeling van programmatisch toetsen en leren van feedback. https://toetsrevolutie.nl/?p=1971

Kennis opgefrist. En nu?

Als je de student vooruit wilt helpen in het ontwikkelproces en gepersonaliseerder/ flexibeler onderwijs vormgeven, kan programmatisch toetsen een mooie manier van kijken naar leren en toetsing zijn. Hiermee geef je de student meer autonomie over en inzicht in het eigen leerproces. Zo leren ze inzien waarom ze datapunten verzamelen (middels bv. een toets) en gaat het ze niet meer puur om het cijfertje.

Weet waar je aan begint!

Het invoeren van programmatisch toetsen zal tijd en energie kosten, waarbij het vooral belangrijk is onderbouwde en weloverwogen keuzes te maken. Juist het feit dat er geen kant-en-klaar recept is, maakt het aantrekkelijk, omdat je dan beter in staat bent te kiezen wat bij jullie opleiding/student past. Door er klein mee te beginnen als team, kun je met elkaar het vertrouwen en de expertise opbouwen dat deze manier van leren voor zowel student als docent effectief kan zijn.