Toetsen en examens zijn voor de meerderheid van de lerenden vrijwel uitsluitend stressmomenten, waarin leren niet meer mogelijk is. Een belangrijk doel van evaluatie (lees: formatieve toetsing) is, dat de lerende inzicht krijgt in zijn leerproces. Onder stress werkt dat echter zelden. Formatieve evaluatiemethoden vervullen hierin een belangrijke functie: wanneer de lerende weet hoever hij al gevorderd is op zijn tocht, wordt het mogelijk om doelgerichte acties te ondernemen. (Dochy & Nickmans, 2005).

Uit: Bouwstenen voor High impact learning (Dochy e.a. 2016)

Voor mij staat dit als een paal boven water. Formatieve toetsing moet impact hebben op het leerproces van de student. Kan of doet de student niets met bijvoorbeeld feedback dan is het jammer van de tijd en energie die je er als docent insteekt. Maar wélke inspanning moet de docent leveren om een zinvolle invloed te hebben op het leerproces van de student?

Deze vraag krijgen we steeds meer uit de praktijk en daarom ben ik 14 september samen met mijn collega Jet ter Halle naar een bijeenkomst geweest over formatief toetsen: ‘Wat is formatief toetsen en hoe zorgen we ervoor dat een formatieve toets  impact heeft op het leren van de student?’

Door de stromende regen kwamen we aan in ‘De Ruimte’ aan de Oudegracht in Utrecht, waar Liesbeth Baartman over dit onderwerp een lezing gaf en ons kennis liet maken met de ontwikkelde ‘Formatieve Toetscyclus’. Deze toetscyclus vormde de basis voor een overzichtsstudie: “Wat doet de docent in de klas die effectieve formatieve toetspraktijken realiseert?” Én deze toetscyclus is ook in te zetten als hulpmiddel om formatieve toetsing vorm te geven.

Waar het bij summatief toetsen gaat om terugkijken: wat beheerst de student van de aangeboden leerstof, gaat het bij formatieve toetsing over het vaststellen hoe de student zich ontwikkelt, wat hij moet verbeteren of leren om het einddoel te halen en hoe je daar als docent op aansluit. Uit het onderzoek van Baartman en Gulikers blijkt dat we nog niet in staat zijn formatieve toetsing goed vorm te geven. En dat heeft onder anderen te maken met het niet doorlopen of gebruiken van alle fasen van de toetscyclus,. Bijvoorbeeld het expliciteren van doelstellingen en verwachtingen (fase 1).

Baartman en Gulikers willen met dit onderzoek docenten inzicht geven in en helpen om in de praktijk de formatieve toetsing goed vorm te geven. De toetscyclus met de hulpvragen moeten hierbij helpen. Het instrument is helaas nog niet klaar maar op basis van het conceptmateriaal uit de bijeenkomst heb ik hieronder bij de toetscyclus vragen geformuleerd om alvast mee aan de slag te gaan.

Aan de hand van deze Formatieve Toetscyclus kun je op zoek gaan naar wat er per fase nodig is om de formatieve toetspraktijk in de klas te verbeteren of te realiseren.

Fase 1: Verhelderen van verwachtingen Hoe deel ik met studenten de leerdoelen? Hoe deel ik met de student de succescriteria?   Fase 2: Ontlokken en verzamelen van data van studenten Hoe verzamel ik informatie om vast te stellen in welke mate studenten al aan de doelen en succescriteria voldoen? In hoeverre kan ik bestaande toetsen hiervoor gebruiken? Wat zijn zinvolle activiteiten om reacties te ontlokken bij studenten?   Fase 3: Analyseren en interpreteren van studentreacties Hoe analyseer ik de toetsgegevens, antwoorden uit de klas, uitwerking van oefenopdrachten? Weet ik welke belangrijke misconcepties in mijn vakgebied belangrijk zijn voor formatieve toetsing? Hoeveel informatie heb ik nodig om te analyseren waar de student staat?   Fase 4: Communiceren over resultaten met studenten Hoe geef ik doelgerichte en concrete feedback ? Hoe organiseer ik self- en peer-assessment? Hoe geef ik de student ruimte voor verbetering?   Fase 5: Vervolgactiviteiten ondernemen Wat ga ik concreet doen in mijn les(sen) om aan te sluiten op wat de student nodig heeft? Hoe kan ik beter aansluiten op wat de studenten al weten?

Bronnen

Dochy, F., Berghmans, I., Koenen, A., Segers, M. (2016) Bouwstenen voor High Impact learning.

Eindrapport  Gulikers & Baartman (2017).  https://www.nro.nl/wp-content/uploads/2015/09/Inhoudelijke-eindrapport_NRO-PPO-405-15-722_DEF.pdf