Samen werken? Nee, samenwerken!

Regelmatig komen wij bij scholen die in hun onderwijs aandacht besteden aan samenwerken. Mooi, want samenwerken is één van de 21^ste-eeuwse vaardigheden en een bewezen effectieve didactische strategie. Maar wordt er wel daadwerkelijk aandacht besteed aan samenwerken, of is het samen werken waar aandacht aan wordt besteed? Om het maximale uit een samenwerking te halen is er meer nodig dan studenten samen zetten, te zeggen dat ze een groep zijn en ze een opdracht te geven. In deze blog vertel ik je aan welke kenmerken een samenwerking moet voldoen om zoveel mogelijk leerrendement op te leveren.

Samenwerkend leren is een bewezen effectieve didactische strategie (Hattie, 2009). Samenwerken leidt namelijk tot betere (leer)prestaties dan individueel of competitief leren. Maar waar moet samenwerkend leren aan voldoen om het maximale resultaat op te leveren?

Om het maximale uit een samenwerking te halen moet deze voldoen aan vijf essentiële kenmerken (Ebbens & Ettekoven, 2005; Johnson & Johnson, 1989, 1999). Met de vraag die hieronder bij elk kenmerk staat kun je nagaan of de samenwerking in jouw klas aan dit kenmerk voldoet.

De vijf kenmerken succesvolle samenwerking

1. Positieve wederzijdse afhankelijkheid
   Positieve wederzijdse afhankelijkheid houdt in dat studenten van elkaar afhankelijk zijn om het doel te behalen. Studenten kunnen de gestelde doelen niet behalen zonder de andere groepsleden, oftewel ze móeten wel samenwerken. Wanneer er sprake is van competitie tussen studenten is er juist negatieve wederzijdse afhankelijkheid. In dat geval kan een student alleen zijn of haar doel(en) bereiken als de anderen dat niet doen.
   Vraag: Zijn jouw studenten écht van elkaar afhankelijk?
2. Individuele aansprakelijkheid
   Ieder individu is aansprakelijk voor zijn of haar bijdrage aan het eindresultaat van de groep. Het is dus niet mogelijk dat één groepslid al het werk doet of dat iemand meelift op het werk van de overige groepsleden.
   Vraag: Is het onmogelijk voor jouw studenten om mee te liften op het werk van anderen?
3. Directe interactie
   Door ideeën, kennis en meningen uit te wisselen leren de studenten van én met elkaar. Daarom moet ervoor gezorgd worden dat er de mogelijkheid is om met elkaar in gesprek te gaan. Hierbij kan bijvoorbeeld aan gedacht worden bij de opstelling van de tafels in de klas.
   Vraag: Bevordert de tafelindeling in jouw klas directe interactie?
4. Sociale vaardigheden
   Om effectief te kunnen samenwerken is het belangrijk dat de groepsleden beschikken over (de juiste) sociale vaardigheden. Leden moeten met elkaar communiceren, vertrouwen opbouwen, gezamenlijk beslissingen nemen en om kunnen gaan met conflicten. Daarom is het belangrijk dat docenten deze vaardigheden aanleren, zoals zij dat ook doen met de vakinhoudelijke kennis en vaardigheden. Met name vaardigheden om constructief om te gaan met conflicten zijn van belang, aangezien samenwerking en conflict sterk met elkaar zijn verbonden.
   Vraag: Beschikken jouw studenten over de benodigde sociale vaardigheden?
5. Bespreek het groepsproces
   De groepsleden moeten kunnen bespreken in hoeverre ze de gestelde doelen hebben behaald en hoe ze effectief kunnen blijven samenwerken. Groepen bespreken wat nuttig was en wat niet en wat ze in het vervolg hetzelfde of juist anders zouden doen. Een nauwkeurige analyse leidt tot een continue verbetering van het leerproces én van de samenwerking.
   Vraag: Laat jij jouw studenten de samenwerking na afloop met elkaar evalueren?

Zijn er vragen waarop jij ‘nee’ hebt geantwoord? Dan is het misschien goed om daar in het vervolg meer aandacht aan te besteden. Hopelijk helpt deze blog je dan om:

1. Bestaande lessen, curricula, en vakken zo te structureren dat ze samenwerking bevorderen.
2. Lessen waarin samenwerkend leren centraal staat zo vorm te geven dat ze zo goed mogelijk aansluiten bij specifieke omstandigheden, onderwerpen, studenten, etcetera.
3. Te achterhalen of studenten moeilijkheden hebben met samenwerken, wat deze moeilijkheden dan zijn en vervolgens tijdig te interveniëren om zo de effectiviteit van de samenwerking te bevorderen.

Heb jij nog tips met betrekking tot samenwerking in de klas? Dan wil ik je vragen deze hieronder te delen, want op die manier kunnen we samen werken aan beter samenwerken!

Literatuur

Ebbens, S. & Ettekoven, S. (2005). Samenwerkend leren. Groningen/Houten: Noordhoff uitgevers BV.

Hattie, J. (2009). Visible learning: A synthesis of over 800 meta-analyses relating to achievement. London and New York: Routledge Taylor & Francis Group.

Johnson D. W., & Johnson, R.  (1989).  Cooperation and competition: Theory and research. Edina, MN: interaction Book Company.

Johnson, D. W., & Johnson, R. (1999). Learning together and alone: Cooperative, competitive, and individualistic learning. Boston: Allyn & Bacon.