Activerende didactiek: een goede instructie geven

Heel Holland Bakt (HHB); een heerlijk programma waarbij de beste thuisbakker van Nederland wordt gezocht. Iedere aflevering heeft een thema en bestaat uit drie opdrachten. Te beginnen bij de signatuuropdracht waarbij de kandidaten een persoonlijke draai geven aan een klassiek recept. Vervolgens komt de technische opdracht, die blind wordt gejureerd. Ze eindigen met het spektakelstuk: een ingewikkeld product zoals een metershoge toren van macarons, een verzameling hartige creaties of een halloweentaart. Het water loopt je in de mond bij het zien van deze heerlijke baksels. Maar die technische opdracht, daar gaan we het eens over hebben.

De kandidaten krijgen een recept dat ze nooit eerder hebben gezien, een onvolledig recept met een lijst van ingrediënten. Vervolgens moeten de kandidaten hun technische vaardigheden inzetten om de complexe opdracht (met tijdsdruk!) goed te laten verlopen en het eindresultaat wordt anoniem beoordeeld. Je raadt natuurlijk al hoe dit verloopt: de ene eclair zakt volledig in, de meringue is niet goed doorbakken en het chocoladecroissantje lijkt eerder op een baksteen. Stel je eens voor; je hebt niet alle kennis en vaardigheden, je kent het eindproduct niet, je moet onder tijdsdruk presteren, maar je krijgt geen instructie! Wat vinden wij hiervan in het onderwijs?

Instructie: De basis voor effectief leren

In het onderwijs is een goede instructie essentieel voor activerende didactiek. Zonder duidelijke en gestructureerde instructie, zoals bij de technische opdracht in HHB, zullen studenten snel vastlopen, gefrustreerd raken of simpelweg niet leren wat ze moeten leren. Goede instructie gaat verder dan alleen het geven van informatie; het biedt een gestructureerd proces dat de studenten begeleidt van niet-weten naar begrijpen en toepassen.

Stel je voor dat je een les “eclairs maken” geeft aan je studenten. Zonder instructie worden ze net als de bakkers in HHB: zoekend naar de juiste aanpak, onzeker over het einddoel en vaak gedesillusioneerd door de uitkomst. In plaats daarvan hebben ze behoefte aan:

• Begrijpelijke taal: Denk aan de curse of knowledge; als jij veel kennis hebt, is het makkelijk te verwachten dat anderen dit ook hebben. Leg daarom uit in termen die zij kunnen begrijpen en gebruik simpele taal. Vermijd jargon, net zoals je niet verwacht dat de deelnemers van HHB weten wat “crème patissière” is zonder uitleg. Ook kan je studenten regelmatig vragen om in hun eigen woorden te vertellen wat ze hebben geleerd in plaats van “Alles begrepen?”.
• Gestructureerde opbouw: Begin met de basis en bouw stap voor stap op. Zoals bij bakken: eerst de basis van het deeg, dan het vullen en vervolgens het bakken. Dit helpt studenten te zien hoe de onderdelen samenkomen in het eindproduct.
• Gebruik van voorbeelden: Laat studenten zien hoe het moet. Een goede bakkerijcursus gebruikt voorbeelden om de technieken en de te verwachten resultaten te illustreren. Instructie zonder voorbeelden is als een recept zonder afbeeldingen – het is moeilijk om te weten of je op de goede weg zit.
• Feedback en toetsing: Net zoals de bakkers in HHB, hebben studenten feedback nodig om te begrijpen wat ze goed doen en waar ze kunnen verbeteren. Toetsen en evaluaties helpen de docent te zien welke studenten de instructie begrijpen en welke extra ondersteuning nodig hebben. Formatieve toetsing helpt je systematisch te monitoren.

Structuur biedt houvast

Een andere belangrijke component van een goede instructie is structuur. Net zoals de deelnemers van HHB een duidelijk gedefinieerde volgorde en lijst van stappen nodig hebben om succesvol te bakken, hebben studenten ook een ‘recept’ nodig om te leren. Dit recept komt in de vorm van:

• Advance Organizers: Begin de les met een overzicht van wat er komt, zoals een schema of verhaal dat de studenten voorbereidt op de nieuwe leerstof. Dit biedt context en helpt hen het grotere plaatje te zien. David Ausubel, een belangrijke figuur in de onderwijspsychologie, benadrukte het belang van advance organizers om de voorkennis te activeren en nieuwe informatie beter te integreren. Bekijk ook de blog voorkennis activeren.
• Duidelijke lesfasen: Structuur in de les helpt studenten om zich te oriënteren en te focussen. Begin bijvoorbeeld met het activeren van voorkennis, introduceer vervolgens nieuwe concepten stap voor stap en eindig met oefeningen die de kennis in de praktijk brengen.
• Samenvattingen en terugblikken: Door tussentijdse samenvattingen en terugblikken, blijven studenten betrokken en krijgen ze de kans om te reflecteren op hun eigen leerproces.

Het belang van een duidelijk doel

Tijdens de technische opdracht van HHB lijkt er vaak een belangrijk element te ontbreken: een duidelijk doel. De kandidaten weten wat ze moeten bakken, maar de eindresultaten zijn zo verschillend dat het duidelijk is dat niet iedereen dezelfde interpretatie heeft van wat goed is. In het onderwijs is een helder gedefinieerd doel cruciaal. Studenten moeten weten wat van hen wordt verwacht, wat ze moeten leren en hoe succes eruitziet.

Creëer een motiverend leerklimaat

Een goede instructie creëert ook een motiverende leeromgeving. Net zoals in HHB, waar de druk en uitdaging deelnemers scherp houden, moeten we in het klaslokaal doelen stellen die ambitieus maar haalbaar zijn. Dit betekent dat we een balans moeten vinden tussen ondersteuning bieden en studenten uitdagen om hun grenzen te verleggen.

Stel uitdagende doelen: Daag studenten uit, maar zorg dat ze de nodige ondersteuning hebben om die doelen te bereiken. Maak gebruik van scaffolding (Vygotsky); pas de ondersteuning aan passend bij het niveau van de student, verminder geleidelijk de ondersteuning en draag de verantwoordelijkheid over aan de student.

Bevorder een open dialoog: Creëer ruimte voor vragen, discussie en reflectie. Zo ontstaat er een leerklimaat waarin studenten zich veilig voelen om fouten te maken en te leren.

Conclusie: Leren als een goed recept

Net zoals een thuisbakker in Heel Holland Bakt afhankelijk is van duidelijke instructies en feedback om een perfecte taart te bakken, zijn onze studenten afhankelijk van ons om hen te begeleiden met heldere, gestructureerde en uitdagende instructies. Een goede instructie helpt niet alleen om kennis over te dragen, maar maakt ook het leerproces motiverend en effectief. Door het juiste ‘recept’ voor leren te volgen, creëren we een omgeving waarin studenten worden geactiveerd om te leren, te groeien en te bloeien.

En uiteraard begrijpen we dat de technische opdracht in Heel Holland Bakt moet zorgen voor spanning en vermaak. Maar denk de volgende keer dat je je les voorbereid eens terug aan de technische opdracht in Heel Holland Bakt. Zorg dat je studenten niet zonder richting of ondersteuning aan hun ‘eclairs’ beginnen. Geef ze de instructie die ze nodig hebben om te slagen – en zorg voor een smakelijke uitkomst!

Ausubel, D. P. (1968). Educational psychology: A cognitive view. New York, NY: Holt, Rinehart and Winston.
Surma, T., Vanhoyweghen, K., Sluijsmans, D., Camp, G., Muijs, D., & Kirschner, P. A. (2019). Wijze lessen: Twaalf bouwstenen voor effectieve didactiek. Ten Brink Uitgevers.