Groepen zijn de ruggengraat van interactie, samenwerking en leren in het onderwijs. Eigenlijk is het onbegrijpelijk dat er in lerarenopleidingen en de Pabo zo weinig aandacht is voor het sturen en begeleiden van groepen. Want wat gebeurt er als deze groepen niet goed functioneren? Het antwoord is simpel: chaos.
Een slecht functionerende groep kan leiden tot conflicten, kliekjesvorming en een gebrek aan betrokkenheid, waardoor de leerervaring van studenten en de effectiviteit van docenten ernstig wordt verstoord. Als docent in het mbo of hbo ben je ongetwijfeld bekend met deze uitdagingen. Je hebt vast wel eens een groep gehad waar de dynamiek gewoon niet klopte, waar spanningen hoog opliepen of waar niemand echt leek te willen samenwerken. Hoe goed je ook was voorbereid, het lukte niet met deze groep. Dit kost niet alleen tijd en energie, maar het kan je ook het gevoel geven dat je faalt in je rol als begeleider van het leerproces. Je ligt er soms letterlijk van wakker om te piekeren hoe het morgen met die groep zal gaan. Een groep die niet goed functioneert, kan dus een enorme bron van stress zijn, zowel voor de studenten als voor jou als docent. Problemen zoals onderlinge rivaliteit, een gebrek aan duidelijke rollen, en het ontbreken van wederzijds respect kunnen de sfeer in de klas vergiftigen. Zoals cabaretier en schrijver Peter Heerschop in een interview aangaf: studenten zijn net bloedhonden, ze ruiken het wanneer jij de groep niet in de hand hebt. Dit heeft niet alleen invloed op het welbevinden van studenten, maar ook op hun leerprestaties. Als docent kom je in een lastige positie terecht: hoe zorg je ervoor dat iedereen zich gehoord en gezien voelt, terwijl je ook de leerdoelen niet uit het oog verliest? Gelukkig zijn er strategieën die je kunt inzetten om de dynamiek in je klas positief te beïnvloeden en een constructieve sfeer te bevorderen. De sleutel tot succes ligt in proactief klassenmanagement en het creëren van een constructieve groepssfeer. Uit de boeken Regie in de klas van Tom Bennett (Bennett, 2024) en Lessen in orde van Peter Teitler (Teitler & Fenijn, 2019) blijkt dat preventie een cruciale rol speelt bij het managen van groepen. Goed gedrag moet worden aangeleerd en duidelijke regels en verwachtingen zijn hierbij essentieel. Maar hoe breng je dit in de praktijk? Hier zijn drie concrete acties die je kunt ondernemen:
1. Stimuleer kennismaking en interactie
Begin het schooljaar met activiteiten die gericht zijn op het leren kennen van elkaar. Dit kan variëren van simpele kennismakingsspellen tot meer complexe groepsprojecten. Het doel is om studenten de kans te geven elkaar op een informele manier te leren kennen. Dit voorkomt kliekjesvorming en bevordert een inclusieve sfeer. Als studenten elkaar beter begrijpen, is de kans op samenwerking en onderlinge steun veel groter. Essentieel hierin is dat jij als docent de regie houdt op de samenstellingen van de groep en zorgt voor wisselende groepen. Laat de studenten dus NIET zelf kiezen. Eerste indrukken en fixatie van vooroordelen worden voorkomen wanneer studenten elkaar beter leren kennen. Juist is de eerste fase van groepen worden contacten met andere studenten vermeden door vooroordelen als kleding, taalgebruik of andere kleine minder aantrekkelijke eigenschappen. Door contacten te stimuleren worden de vooroordelen minder en wordt de groep sterker (Remmerswaal, 2013).
2. Stel duidelijke regels en verwachtingen
Zorg ervoor dat vanaf dag één helder is wat er van de studenten wordt verwacht. Dit geldt zowel voor gedrag als voor de prestaties. Duidelijke regels en verwachtingen bieden structuur en veiligheid, en helpen om onzekerheden weg te nemen. Dit betekent niet dat je als een strenge dictator moet optreden, maar wel dat je consequent en rechtvaardig bent in je aanpak. Wanneer studenten weten waar ze aan toe zijn, voelen ze zich veiliger en zijn ze eerder geneigd om de regels te respecteren. Bij het stellen van regels is het van belang om duidelijk aan te geven waarom deze voor jou belangrijk zijn. Het is bijvoorbeeld voor jou niet van belang dat er niet gegeten wordt in de les maar je wilt dat de computers en apparaten schoon blijven, je vindt het belangrijk dat je oogcontact kunt maken en daarom zijn petten en zonnebrillen niet gewenst. En het helpt ook om te vragen wat jouw studenten echt heel belangrijk vinden zodat je daar serieus rekening mee kunt houden. Veel studenten geven aan dat ze het belangrijk vinden om echt op tijd te stoppen zodat ze kunnen gaan werken of de trein kunnen halen. Wat ik ook vaak terugkrijg van studenten ga niet nog een keer uitleggen wat we al hebben moeten of kunnen lezen. Zorg voor verdieping. Het helpt bij de afspraken met studenten wanneer je de belangrijke onderwerpen van de groep serieus meeneemt in je werkwijze.
3. Creëer een veilige leeromgeving
Een veilige en respectvolle leeromgeving is de basis voor elke effectieve leerervaring. Dit betekent dat je actief moet luisteren naar je studenten, begrip moet tonen voor hun zorgen en open moet staan voor hun ideeën. Door een open communicatiekanaal te creëren, voelen studenten zich gerespecteerd en gewaardeerd. Dit draagt bij aan een positieve groepsdynamiek en motiveert studenten om zich in te zetten voor hun eigen leerproces en dat van anderen. Niet invullen voor een ander (NIVEA), ben Open Eerlijk en Nieuwgierig (OEN) en laat je oordeel, mening en advies (OMA) thuis maar ben bovenal voorspelbaar.
Tot slot
Het managen van groepen is een kunst op zich en vraagt om voortdurende aandacht en aanpassing. Maar door te investeren in een positieve groepssfeer en proactief klassenmanagement, kun je een leeromgeving creëren waarin alle studenten zich prettig voelen en optimaal kunnen presteren. Overweeg om je verder te bekwamen in groepsdynamica door deel te nemen aan trainingen of workshops, en moedig je collega’s aan om hetzelfde te doen. Zorg in ieder geval dat je er niet alleen voor staat en vraag hulp, steun en een luisterend oor bij collega’s. Samen kunnen we een verschil maken in het onderwijs en de leerervaring van onze studenten verrijken.
Bronnen:
Bennett, T. (2024). Regie in de klas (G. Verbrugghen, Vert.; 6e druk). Uitgeverij Phronese. Remmerswaal, J. (2013). Handboek groepsdynamica. Uitgeverij Boom Nelissen. Teitler, P. I., & Fenijn, F. (2019). Lessen in orde: Handboek voor de onderwijspraktijk. Uitgeverij Coutinho.
0 reacties