Hoe krijg ik een goede sfeer in de klas?

Je stapt een lokaal binnen, de studenten zitten nog wat ongemakkelijk om zich heen te kijken, en je voelt de spanning in de lucht hangen. Binnen 10 minuten ontstaat er rumoer, kliekjes vormen zich, en één of twee studenten nemen het voortouw. Soms zijn het de luidruchtige haantjes, soms juist de stilzwijgende passieven die de toon zetten. En als je niet oppast, wordt dát de norm. Welkom in de harde werkelijkheid van groepsdynamica.

En laten we eerlijk zijn: een slecht functionerende groep is slopend. Voor studenten én voor jou. Het kost energie, lesplezier en vaak ook nachtrust. Toch doen we in het onderwijs nog vaak alsof groepen zichzelf wel vormen. Fout!

Zonder sturing wordt de klas een jungle waar de sterkste, of de luidste, de regels bepaalt.

Bestaat er eigenlijk wel zoiets als vanzelfsprekende groepsvorming?

Als je de groepsfasen niet begeleidt, gaat presenteren vóór normeren (Teitler & Fenijn, 2019) Met andere woorden: de luidruchtigen bepalen wat normaal is. Het resultaat? Haantjesgedrag of juist verlammende stiltes, waar niemand nog durft af te wijken.

En toch blijft de reflex bestaan om vooral snel “gewoon te beginnen met de inhoud”. Alsof studenten vanzelf leren samenwerken, elkaar respecteren en een veilige sfeer creëren. Onzin. Net zoals je geen auto leert rijden door iemand achter het stuur te zetten zonder instructie, zo leer je geen groep functioneren door ze simpelweg bij elkaar te zetten.

Waarom jij het verschil maakt

Groepsdynamica is geen luxe of extraatje, het ís het fundament van leren. Studenten leren immers niet alleen van jou, maar vooral ook van en met elkaar. Een goed functionerende groep versnelt het leerproces, een slechte groep blokkeert het.

En ja, het vraagt van jou lef en regie. Want wie de eerste weken alleen observeert zonder in te grijpen, mist de kans om de norm te zetten. En dan ben je maanden bezig met blussen in plaats van bouwen. Zoals Peter Heerschop treffend zei: studenten zijn net bloedhonden, ze ruiken het meteen als jij de groep niet in de hand hebt (Interview Peter Heerschop).

Drie pijlers die elke groep sterker maken

Wat werkt dan wél? Uit het webinar en praktijkervaring komen drie glasheldere acties naar voren:

1. Normeer vóórdat je presenteert. Maak met studenten afspraken over wat goed groepsgedrag is. Niet opleggen, maar in dialoog: waarom vinden wij dit belangrijk? Zo ontstaat een gezamenlijke norm die sterker is dan willekeurig gedrag (Teitler & Fenijn, 2019).
2. Investeer in kennismaking en inclusie. Geef studenten de kans elkaar écht te leren kennen. Niet door ze zelf groepjes te laten kiezen, maar door te wisselen en te sturen. Zo voorkom je kliekjesvorming en geef je iedereen een plek (Remmerswaal, 2013).
   
3. Wees transparant over groepsindeling. Zeker in de eerste weken willen studenten weten: “Waarom zit ik in deze groep?” Een eerlijk antwoord, zelfs als de indeling willekeurig is, voorkomt speculatie en ondermijnt geen vertrouwen (Meijer, 2015).

Van chaos naar studiesucces

Sterke groepen zijn meer dan gezelligheid. Ze zijn een directe voorwaarde voor studiesucces. Studenten haken minder snel af, voelen zich veiliger, en durven meer. Onderzoek naar studiesucces (Berkel & Bax, 2016; Cohen-Schotanus et al., 2019; Leest, B. et al., 2022) laat keer op keer zien: binding met klas en opleiding is cruciaal.

Dus laten we ophouden met de illusie dat groepsvorming vanzelf goed komt. Jij bent de regisseur. Jij bepaalt of de klas een leeromgeving wordt of een strijdtoneel.

Dus actie!

Vanaf morgen kun jij dit doen in je klas:

• Plan bewust tijd voor groepsvorming. Zie het als een investering, niet als verloren lestijd.
• Maak samen afspraken over gedrag en bespreek waarom die belangrijk zijn.
• Stuur actief op kennismaking en wissel groepjes af.
• Geef transparant antwoord op de vraag: waarom zitten wij samen in deze groep?

Want één ding is zeker: een goed functionerende groep krijg je niet cadeau. Maar als je het goed aanpakt, is het dé hefboom naar leren, motivatie en studiesucces.

Laat de klas geen jungle worden. Zet de norm, pak de regie – en bouw de groep die jouw studenten nodig hebben.

Bronnen
Berkel, H. J. M. van, Jansen, E. P. W. A., & Bax, A. (2016). Studiesucces bevorderen: Het kan en is niet moeilijk: bewezen rendementsverbeteringen in het hoger onderwijs. Boom uitgevers.
Cohen-Schotanus, J., Visser, K., Jansen, E., & Bax, A. (2019). Studiesucces door onderwijskwaliteit.
Leest, B., Langen, A. van, & Smeets, E. (2022). De eerste honderd dagen in het hoger onderwijs; een overzichtsstudie. KBA.
Meijer. (2015). De hei op! Koninklijke Boom uitgevers.
Remmerswaal, J. (2013). Handboek groepsdynamica. Uitgeverij Boom Nelissen.
Teitler, P. I., & Fenijn, F. (2019). Lessen in orde: Handboek voor de onderwijspraktijk. Uitgeverij Coutinho.