Jouw tact is als vakantieherinneringen: onuitwisbaar

Een boekbespreking over het belang van tactvol zijn

Het is zomer. We zijn er zoals elk jaar met zijn allen aan toe om lekker ergens bij te komen, bijvoorbeeld aan de Toscaanse of Amelandse kust. Vaak ook met een goed gevulde vakantiebieb. Een boek dat daarin écht niet mag ontbreken is ‘Weten wat te doen wanneer je niet weet wat te doen’ van Max van Manen. In deze blog wil ik je laten zien waarom dit boek een ‘must’ is.

Pedagogische relaties

“Relatie is niet alleen een verbinding die tussen mensen bestaat, maar het is ook iets dat mensen omvat en omhult. In een relatie met elkaar staan, houdt in dat je in elkaars sfeer verkeert, dat je door elkaars landschap reist” (Van Manen, 2014, p.123). Door inzichten uit dit boek sloot ik, 25 jaar nadat ik gestart was met mijn hbo, de ‘relatie’ met een studieadviseur eindelijk af. Toen ik 20 was, begon ik aan mijn eerste hbo-jaar. In oktober merkte ik al dat het niet zo goed ging met mijn studie. Het duurde even voordat ik de moed verzameld had om aan te kloppen bij de studieadviseur. Hij zei tegen me dat ik de capaciteiten miste om een hbo-studie te doen want ja, dat zag je aan mijn cijfers. Ook was mijn Oostblok achtergrond anders waardoor ik geen aansluiting met de rest van de groep had. Deze man wist niets van ‘mijn landschap’ af, stond sowieso niet in relatie met mij, had geen idee wat de sfeer was in de groep en dacht dat Joegoslavië tot het Oostblok behoorde!

Impact van ervaringen

25 jaar lang popte dit gesprek op in mijn hoofd bij elke vorm van nascholing die ik deed en bij elk nieuw cohort studenten die ik als studiecoach begeleidde. Dit was enerzijds functioneel als negatief voorbeeld van een onderwijsprofessional die ík niet wilde zijn. En aan de andere kant omdat ik wilde dat mijn studenten aan mij terugdachten als een docent die er vóór en met hen is.

“Iedere situatie, iedere student en iedere docent is net even anders en alle handelingen kunnen leiden tot onverwachte wendingen. In die ervaring van onmiddellijkheid, oriënteert een tactvolle docent zich volledig op de student, zoekt zijn perspectief en neemt de student daarin onvoorwaardelijk serieus” (Van Manen, 2014, p. 19).

De opvattingen die je hebt over je eigen taak binnen het onderwijs zijn altijd verbonden aan je persoonlijke keuzes en vinden een basis in je eigen waarden en normen. Je kunt hierom de persoon en het beroep niet los van elkaar zien. Je bent met je studenten en je onderwijs wordt gemaakt door wat je denkt, gelooft en doet (Stevens, 2013).

Pedagogische tact

Het begrip ‘tact’ komt van het Latijns woord tactus en betekent ‘aanraking, tastzin, inwerking en invloed’. Van Manen (2014) definieert tact als een soort actieve, ethische intelligentie, die geleid wordt door inzicht en gelijktijdig afhangt van gevoel.

Tact laat zich zien in de omgang en in het handelen met de ander. Pedagogische tact is verbonden aan de opvoedende rol in relatie tot kinderen en jongvolwassenen. Pedagogische tact toont zichzelf als terughoudendheid, als een openheid naar de ervaringswereld van studenten, als een afstemming op subjectiviteit, als subtiele beïnvloeding, als situationeel vertrouwen en als de gave van improvisatie. Bewust worden van je eigen handelen en tact helpt je om je zelfvertrouwen en handelingsrepertoire te vergroten zodat je in elke situatie goed kan handelen, ook in de ogen van je studenten.

Tactvolle docent

Komt het weleens in je op dat een uitspraak van jou mogelijk 25 jaar lang door je student ‘gedragen’ wordt? Of heb je zo’n ervaring wel eens gehad?

Een tactvolle docent is concreet en bedachtzaam gericht op de jonge mens: “In situaties die vragen om tact, is er nooit tijd om te reflecteren op een plan de campagne. Tactvol handelen doe je onvoorzien, onmiddellijk, situationeel en improviserend” (Van Manen, 2014, p.72). Als je lesgeeft doet jouw hele persoon mee, simpelweg omdat jouw studenten zich richten op jou, de persoon van de docent.

En ook, tot slot, hoe jij daar aan de Toscaanse of Amelandse kust praat over je studenten, laat je gevoelde betrokkenheid zien ten opzichte van je studenten. Want jouw gedrag is als een vakantieherinnering; onuitwisbaar.

“Je kunt je goed je hele leven schatplichtig blijven voelen aan een leraar, zelfs als de leerstof die je bij deze persoon geleerd hebt allang zijn relevantie verloren heeft. Deels kan dat komen omdat dat wat we ‘gekregen’ hebben van die geweldige leraar niet zozeer de kale feiten of vaardigheden zijn, maar meer nog de manier waarop de stof gepresenteerd of belichaamd werd in de persoon van de leraar, zijn of haar enthousiasme, zelfdiscipline, toewijding, persoonlijke kracht, betrokkenheid” (Van Manen, 2014. p.122).