Datum: 13 april 2021
Auteur: Dennis van Aart

Onderwijsontwikkeling, onderwijskundig leiderschap, gepersonaliseerd onderwijs, de docent centraal, de student centraal. Bij het maken van onderwijs ontstaan er veel vragen. Vragen kunnen beantwoord worden met een boek. Is dat boek dan de waarheid? Wij denken van niet, de praktijk is immers weerbarstiger. In onze dagelijkse praktijk zoeken we antwoorden en oplossingen voor onze opdrachtgevers, maar zijn we ook onderling over het vakgebied in gesprek. Het gesprek hieronder is een deel van een gesprek dat ik met mijn collega Koen had over de vraag of de docent of de student centraal moet staan in het onderwijs. Ik nodig je van harte uit mee te ‘luisteren’ en mee te discussiëren.
Aanleiding voor dit gesprek was het boek ‘En wat als we nu weer eens gewoon gingen lesgeven in het voortgezet onderwijs’, van Martin Bootsma en Eva Naaijkens (2018). In dit boek wordt een eenvoudige en efficiënte schoolbrede kwaliteitsaanpak geboden die Enigma genoemd wordt. Uitgegaan wordt van ontplooiing van vakmanschap en professionaliteit van docenten en schoolleiders.

Een uitgangspunt in deze aanpak is dat iedereen binnen het team betrokken is bij het ontwikkelen van kennis en kunde in het team. Deze kennis en kunde wordt beschreven in de zogenaamde ambitiekaarten en kwaliteitskaarten die een leidraad vormen om de visie van de school daadwerkelijk uit te voeren. Daarnaast stellen Martin Bootsma en Eva Naaijkens dat Enigma ervoor kan zorgen dat docenten en schoolleiders beter in staat zijn om overzicht te behouden, werkdruk te verlagen en schoolprocessen te versterken.
Kortom. Door het volgen van Enigma staat de docent centraal. Hierdoor blijft er meer tijd over voor zaken die echt belangrijk zijn. Namelijk: studenten, ouders en collega’s.

Welke lessen halen wij persoonlijk uit dit boek? Waarom is het waar wat er staat? Of werkt het toch echt anders? We nodigen je van harte uit om als lezer je mening te geven en deel te nemen aan de discussie!

Koen 13:46
Ja hoor. Ik heb hem uit.

Dennis 13:48
En wat denk je ervan?

Koen 13:51
Wat ik ervan denk?
Het leest in ieder geval gemakkelijk weg. Ik had hem in twee avonden uit. Kan dus zeggen dat het verhaal me wel greep. Afgelopen week een training mogen geven waarin het doel tijdens de training veranderde door de groepsdynamiek. Door het lezen van het boek kan ik nu beter in perspectief zetten wat daar gebeurde. Volgens mij was er veel onduidelijk over de invulling van de verschillende rollen in het team. Wat verwacht ik dan van jou als collega en hoe ziet dat eruit? In het boek wordt nadrukkelijk stil gestaan bij de rol van de docent. De docent staat centraal in het onderwijs zoals zij het vormgeven. Dat vind ik een heel interessante stelling. Ze stellen, kort door de bocht, dat de rol en taken van de docent zo helder mogelijk geschreven moeten zijn. Weet de docent wat hij moet doen? Ik heb het idee dat onduidelijkheid bij de docent kan leiden tot enorme werkdruk, stress, verloren energie, het wiel opnieuw uitvinden etc.

Dennis 13:53
En uiteindelijk tot het gevoel van onmacht wellicht.

Dennis 13:54
Ik denk dat zij in het boek een goed verhaal hebben bij het nut van werken volgens afspraken, volgens protocollen en wat dat doet met professionaliteit en autonomie.

Koen 13:57
Zeker een goed verhaal! Het boek geeft volgens mij een mooi duidelijk handvat om de ambities en processen te beschrijven in het onderwijs. Gevolg hiervan kan zijn dat er meer tijd en ruimte ontstaat bij de docent, waardoor hij nog beter zijn rol als docent uit kan voeren.

Koen: 13:59
Een handvat waarmee protocollen (ambitiekaarten en kwaliteitskaarten) geschreven kunnen worden.Heldere lijnen die ervoor kunnen zorgen dat docenten meer tijd hebben om te werken aan het geven van onderwijs.. dat wat ertoe doet.

Dennis 14:04
Volgens mij is het onderwijs een van de weinige sectoren waar professionaliteit, gelijk is komen te staan aan vergaande autonomie. Dat zou ik andere sectoren die strak geprotocolleerd zijn, zoals bijvoorbeeld de medische sector, luchtvaart, scheepvaart etc. ondenkbaar zijn. Daar heb je het toch meer over de kwaliteit van de beslissingen binnen een kader, in een context waarbij van elkaars fouten wordt geleerd, terwijl in het onderwijs het vaak over de eigen invulling van het kader gaat.

Dennis 14:08
Eigenlijk best raar, vind je niet? Kijk naar de discussie rondom over- en onder-advisering aan het einde van de basisschoolperiode en de rol van het CITO bij dat besluit. Hier is de kwaliteit van de beslissing echt van belang. Fouten in het advies hebben een grote persoonlijke en maatschappelijke impact. Als het zo belangrijk is, zou je verwachten dat de keuze meer geobjectiveerd en data-gestuurd zou zijn, en vastgelegd in protocollen. Ik vraag me af of het dan de oplossing is om de docent meer autonomie te geven.

Dennis 14:12
Dus in plaats van te werken aan de kwaliteit van het advies, kiezen we voor een methode die tot bewezen slechtere adviezen leidt en heel overdreven gezegd is het eerder aan onze overlap in vmbo/havo/vwo te danken dat die kinderen uiteindelijk goed terechtkomen, dan dat het aan de kwaliteit van het besluit ligt. En iedereen weet dit!

Dennis 14:13
Maar dit is niet echt een populair standpunt, ook binnen ons bedrijf niet, vermoed ik zomaar.

Koen 14:16
Zou het ermee te maken kunnen hebben dat de kwaliteit van de docent nog niet is geborgd in afspraken over bijscholingspunten, kwaliteitsregister, tuchtrecht en protocollen? Ik heb het vermoeden dat de krapte aan docenten hier aan bijdraagt. Zou dit zijn waarom het lerarenregister is mislukt? Ik denk dat bijna alle docenten en instellingen van goede wil zijn, maar als je pech hebt, zijn de gevolgen groot.

Koen 14:18
Waarom is een chirurg zo goed als hij is? Waarom is een professioneel sporter zo goed? Dat is niet alleen talent. Dat is ook oefenen, oefenen en oefenen binnen kaders samen met vakgenoten. Waarom krijgt een docent zo weinig tijd of gunt die zichzelf zo weinig tijd om samen met vakgenoten te oefenen a.d.h.v onderzoek? Vaak gehoord. “Ik heb te weinig tijd in mijn jaartaak voor professionalisering. De waan van de dag zorgt ervoor dat ik geen ruimte heb. Ik heb m’n handen al vol genoeg.”

Koen 14:20
Daarnaast heb ik soms het idee dat onderzoek, want het is maar onderzoek, en een open klaslokaal als bedreiging wordt gezien door de docent. Een lesbezoek kan als spannend worden ervaren, omdat men komt kijken naar mijn functioneren in de klas. Kan het ook zo zijn dat ik kom kijken welke kwaliteiten jij als collega hebt? Wat kunnen we van elkaar leren? Wat werkt wel?

Koen 14:25
Ik sprak onlangs m’n zus over dit onderwerp (docent in het VO). Naar aanleiding van haar verhalen en de opmerking die ik laatst hoorde (we hebben meer hoog opgeleide personen in Nederland, maar de kwaliteit van die diploma’s is wel lager geworden), vraag ik me wel eens af of sommige docenten wel over voldoende overzicht/ kennis/ abstract denkvermogen etc.  over het gehele onderwijsproces hebben om met de autonomie om te gaan, die ze graag willen hebben. Soms is het gewoon heel erg goed dat we focussen op de dingen die we heel goed kunnen en daarin te vertrouwen op elkaars expertise. Ik hoef toch ook niet alles heel goed te kunnen?

Dennis 14:25
Het is een goede vraag maar ook een beperkend frame, om dit vanuit tijd te bezien. Het krijgt daarna de lading van: “ik wil het wel, maar externe omstandigheden  belemmeren mij om…”

Dennis 14:27
De uitspraak: wij willen wel, maar we krijgen er geen tijd voor, dwingt het onderwijs in een onnodige slachtofferrol. Alsof we er zelf geen invloed op hebben, hoe en op welke manier we onze taken uitvoeren.

Dennis 14:29
En de kwaliteit van diploma’s afgenomen? Wat is de maatstaf daarvoor? En wie bepaalt dat? Waar is dat onderzoek? Natuurlijk is er veel PISA onderzoek dat de beheersing van rekenen maar vooral taal achteruit gaat, maar of zich dat nu in bijvoorbeeld in het hbo tot diploma’s van lagere kwaliteit heeft geleid? Dat denk ik niet.

Koen 14:32
En inderdaad. Ik denk dat soms de docent niet die zelfstandige professional is zoals de politiek hem graag omschrijft. Autonomie is dan een mooie schuilplaats. Mee eens dat de professional zijn werk moet doen, maar laat de professional dan ook zijn werk doen, vanuit data en de wetenschap!

Up-do-date blijven?

Ontvang onze nieuwsbrief

Schrijf je in
0 reacties

Een reactie versturen

Het e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *