In zijn werk Homo Ludens (1938) waar ik een mooie facsimile uitgave van bezit, omschrijft historicus Johan Huizinga “spel” als een plezierige vorm van vrijheid, die in zowel tijd als plaats zich buiten de gewone werkelijkheid bevindt. Spel is per definitie “ludiek”, en we hebben ons huidige gebruik van dit woord dan ook aan Huizinga te danken. Het is juist het plezierige en vrijblijvende van spel dat het zo geschikt maakt om serieuzere zaken in te verpakken. Het haalt de druk van de ketel, en voegt aan zware kost een flinke scheut smakelijke vrolijkheid toe. Zo wordt spel sinds jaar en dag, zowel bij dier als mens, ingezet om te leren en kennis op te doen over de wereld waarin we leven. Ter lering en vermaak.
Nieuw is dit idee dus niet, maar “spelenderwijs leren” blijft vaak een in de lucht hangen als een abstract adagium. Vanuit de recentere positieve psychologie en motivatietheorieën komen echter een aantal pragmatische inzichten over het toepassen van spelelementen in het leerproces. Je kunt er kennis mee oefenen, ergens meer bekend mee raken of simpelweg informatie “stampen”, waarbij het leren steeds een bijproduct is van het spel zelf. Pragmatisch als deze inzichten zijn, zijn de meeste toch veelzijdig genoeg voor docenten om ze op onze eigen wijze en binnen onze eigen context in te zetten. En je hoeft er geen gaming app voor te ontwikkelen.
De Uitdaging
Uit een doolhof geraken, zo snel mogelijk definities aan vaktermen koppelen, letters verzamelen die een woord spellen, de uitdaging kan van alles zijn. Alles, behalve een leerdoel dat bij het vak hoort, tenminste. Koppel geen cijfer aan de uitdaging van het spel. Binnen de tijd en plaats van het spel staat de uitdaging centraal, maar van buiten gezien gaat het juist om een onzinnige bezigheid, want dat maakt dat het veilig en vrij aanvoelt. Het is maar een spelletje.
Keuzes bieden
Welke hoed zet je op? Welke kleur ben je? Wat is je teamnaam? Maar ook: ga jij hier links of rechts? Welke strategie kies je? Als mens hebben we een basisbehoefte aan autonomie; daarom proclameert het jonge kind al: “Nee mamma, zelf doen!” Door keuzes te bieden, bied je ook ruimte aan de creativiteit van de student. Daarbij horen de eigenheid van de individuele student, en een beetje verantwoordelijkheid, dat laatste weliswaar binnen de veilige context van het spel.
De “Beloning”
Het woord “beloning” staat hier tussen aanhalingstekens, omdat deze net zomin als de uitdaging van zinnige betekenis hoeft te zijn buiten de wereld van het spel. Denk maar aan de vele spellen en games waar simpelweg “punten” te scoren zijn. Daar kun je verder echt geen brood voor kopen, of iets dergelijks. Je kunt van alles in de plaats van “punten” zetten: stickers (hoe kinderachtiger, hoe leuker), propjes papier, pepernoten – zolang het maar verzamelbaar is, en de vergelijking met anderen (zie hieronder) mogelijk maakt.
Vriendelijke rivaliteit en vergelijking met anderen
Als mens hebben we ook de behoefte om verbondenheid met anderen te ervaren. Elkaar een beetje goedmoedig plagen en porren is een speelse (ludieke) manier om dat te doen. Verliezen of winnen van iemand in de spelcontext is leuk en veilig, omdat het gaat om iets wat er eigenlijk niet toe doet. Dus, niet zoals het cijfer voor een opdracht of een vak – daar ga je elkaar niet mee plagen, natuurlijk; dan wordt het onaangenaam. Maar, wel met de schamele hoeveelheid luciferhoutjes die A heeft verzameld vergeleken met B. Nota Bene: pas hier wel op met jongere studentgroepen, of studenten uit (sub)culturen waar competitie heel snel als bedreigend kan worden gezien.
Deze elementen dragen bij aan het spelplezier en kunnen samen of apart van elkaar de basis vormen van een lesactiviteit of zelfs een opdracht. Het bedenken hiervan vergt misschien enige creativiteit, maar levert niet alleen winst op voor de student, ook als docent helpt het je de stof weer eens op een andere, luchtigere manier te bekijken. Door het spel centraal te stellen, en het leren als een bijna ongemerkt bijproduct daarvan te laten gebeuren, verandert het leslokaal in een andersoortig arena; ontspannen, en toch vol energie. Want, zo stelt Huizinga, het spel bevindt zich geheel buiten de dichotomie van wijsheid en dwaasheid: “Het spel is onredelijk.” Let the games begin.
Dr. R. van Bronswijk
0 reacties