Een jaar geleden schreef collega Jacandra een blog over samenwerkend leren en hoe dat moet. Deze blog werd vlak voor de coronacrisis gepubliceerd, toen we nog niet wisten wat ons te wachten stond. In die blog werd duidelijk dat succesvol samenwerken ook in een ‘normale’ fysieke onderwijssituatie niet altijd even makkelijk is. In deze blog wil ik daar graag op voortborduren; ik zal me richten op zowel offline als online-onderwijs en hoe je in beide situaties samenwerkend leren succesvol tot stand kan laten komen.

Kenmerken van samenwerkend leren: zowel fysiek als online

 Samenwerkend leren is een veelgebruikte strategie in het onderwijs en dat is niet voor niets. Onderzoek toont namelijk aan dat samenwerkend leren een zeer effectieve didactische strategie kan zijn, tenminste wanneer het aan de volgende vijf essentiële kenmerken voldoet (Johnson & Johnson, 2008, 2009, 2014):

1. Positieve wederzijdse afhankelijkheid
   Positieve wederzijdse afhankelijkheid wordt veelal als het belangrijkste element gezien om samenwerkend leren tot stand te laten komen (Johnson & Johnson, 2018). Het betekent dat studenten afhankelijk zijn van elkaar om hun doel te behalen en dat ze daardoor constructief worden gestimuleerd om samen te werken. Manieren om deze situatie tot stand te brengen is door het stellen van groepsdoelen, het maken van een taakverdeling en werkplanning, het toepassen van rollen, en door het cijfer van ieder groepslid te laten afhangen van de prestaties van elk individueel groepslid.
   Vraag: Bevordert de samenwerking in jouw opdrachten écht op positief-constructieve wijze het leren van het individu?

2. Individuele aansprakelijkheid
   Veel studenten zien op tegen groepswerk, omdat ze bang zijn dat ze al het werk alleen moeten uitvoeren. Individuele aansprakelijkheid is daarom ook een element dat belangrijk is bij samenwerkend leren. Het betekent dat elke individu aansprakelijk is voor het totale groepsresultaat. Hiermee ondervang je dat elke student zijn eigen ding doet en geen oog heeft voor het grotere geheel. Om deze aansprakelijkheid te bewerkstelligen zijn regelmatige evaluaties nodig, gericht op de prestaties van het individu én de betekenis ervan voor de groep en het groepsresultaat. Hiermee voorkom je dat een student meelift op het werk van de overige groepsleden.
   Vraag: Is het in jouw groepsopdrachten mogelijk dat studenten meeliften op het werk van anderen, zonder eigen inspanning? Wat doe jij om dit te voorkomen?

3. Directe interactie
   Om écht samen te kunnen werken is het van belang dat de docent een situatie creëert waarin studenten onderling hun ideeën, kennis en meningen kunnen uitwisselen. In een fysieke situatie kun je als docent denken aan de opstelling van de tafels in de klas veranderen en ze een duidelijke opdracht geven.  Online denk je misschien dat het wat lastiger is.  Desondanks zijn er ook op afstand mogelijkheden te vinden. Maak bijvoorbeeld tijdens het online contactmoment gebruik van break-out rooms zodat interactie in kleine groepen mogelijk wordt en bezoek elk groepje om stil te staan bij de voortgang en ieders individuele bijdrage. Zie ook onder aan deze blog een aantal tips voor tools die helpend zijn bij samenwerken.
   Vraag: Welke mogelijkheden creëer jij in je groepsopdrachten om de onderlinge interactie te bevorderen?

4. Sociale vaardigheden
   Aangezien samenwerkend leren ook betekent dat je met andere groepsleden moet communiceren, zijn sociale vaardigheden onmisbaar. Communiceren is niet de enige belangrijke vaardigheid, ook vertrouwen opbouwen, gezamenlijk beslissingen nemen en om kunnen gaan met conflicten spelen een belangrijke rol. Voor een docent is het daarom aan te raden om niet alleen stil te staan bij de inhoud van de opdracht, maar daarnaast ook aandacht te besteden aan de ontwikkeling van de eerdergenoemde vaardigheden.
   Vraag: Beschikken jouw studenten over de benodigde sociale vaardigheden om constructief samen te werken? Hoe besteed je daar aandacht aan?

5. Bespreek het groepsproces
   Om inzicht te hebben en blijven behouden op het verloop van de samenwerking is het belangrijk om te bespreken in hoeverre de gestelde doelen zijn behaald én op welke wijze het groepsproces daaraan heeft bijgedragen. Hierbij is het wel van belang dat je deze besprekingen faciliteert. Neem het bijvoorbeeld op in de planning en geef de studenten duidelijke vragen die richting geven aan het gesprek en sta vervolgens altijd stil bij de uiteindelijke conclusie.
   Vraag: Laat jij jouw studenten tussendoor en na afloop de samenwerking evalueren?

En online dan? Tips voor online hulpmiddelen

De bovenstaande kenmerken en de bijbehorende vragen zullen zowel in een offline als een online onderwijsvariant altijd met “ja” beantwoord moeten worden om het samenwerkend leren effectief te laten zijn.
Online blijft het alleen wel nog lastig om aan al die punten te voldoen, omdat je als docent minder zicht hebt op wat de studenten doen. Er bestaan praktische hulpmiddelen die je hierbij kunnen helpen. Hieronder heb ik er drie geselecteerd waarvan ik denk dat ze jou kunnen helpen om het samenwerkend leren van studenten te ondersteunen.

Break-out rooms in MS Teams
Om directe interactie in groepen online tot stand te brengen kun je gebruik maken van de break-out rooms-functie in MS Teams. Hiermee kun je in een paar klikken ervoor zorgen dat studenten automatisch in een subgroep terechtkomen, je kunt berichten sturen naar alle groepen en je kunt de studenten uiteindelijk weer terughalen naar de algemene vergadering.

In het onderstaande filmpje geef ik een korte instructie hoe je deze break-out rooms kunt maken:

Padlet
Padlet kan gezien worden als een digitaal prikbord waar tekst, documenten, foto’s en video’s makkelijk op geplaatst kunnen worden. Dit is een hele handige tool die je kunt inzetten als hulpmiddel bij de samenwerking en daarnaast geeft het jou als docent ook nog inzicht in de voortgang van de studenten. Mijn collega Jet legt in de onderstaande video uit op welke manier je gebruik kunt maken van Padlet.

Tasks voor Planner en to do (MS Teams)
Om overzichtelijk te kunnen werken tijdens het samenwerkend leren is het voor studenten fijn om taken te verdelen, een planning te maken en daar tussendoor op toe te zien. De functie “tasks voor planner en to do” kan daarbij helpen. In de onderstaande kennisclip geef ik uitleg over het gebruik van deze taak- en planfunctie in MS Teams:

En jij?

Tot slot ben ik benieuwd hoe jij samenwerkend leren toepast in het afstandsonderwijs. Welke tips heb jij om meeliften tegen te gaan? Hoe zorg jij voor een effectief samenwerkingsproces? Mogelijk maak je gebruik van een bepaalde tool of techniek die voor collega’s waardevol kan zijn. Als dit het geval is, laat deze dan hieronder achter in de reacties.   

Referenties

Johnson, D.W. & Johnson, R.T. (2008) Social interdependence, moral character, and moral
            education. In J. Nucci & D. Narvaez, Handbook on moral and character education.
            Mahway NJ: Erlbaum Associates

Johnson, D.W. & Johnson, R.T. (2009). An education psychology success story: Social
            interdependence theory and cooperative learning, Educational Researcher, 38(5),
            p.365-379.

Johnson, D.W. & Johnson, R.T. (2014). Cooperative learning in 21^st Century, Anales de
            Psycologia, 30(3), p841-851.

Johnson, D.W. & Johnson, R.T. (2018). Cooperative learning: The foundation for active
            learning. Geraadpleegd op 02-03-2021 van
            https://www.intechopen.com/books/active-learning-beyond-the-future/cooperative-
            learning-the-foundation-for-active-learning